Obiekt tygodnia 15.12. 2016 Ukryta galaktyka

[lukost]

Siedzę w pracy. Przede mną papiery - stosy, zwały, całe piramidy dokumentów? Za oknem tradycyjnie - szaro, buro i ponuro, do końca dnia pracy ? daleko? Zrezygnowany, podnoszę wzrok w kierunku wiszącego naprzeciw biurka kalendarza, którego ?grudniową? stronę zdobi przecudnej urody zdjęcie autorstwa Marcina Paciorka? Oh, yeah! - mam już pomysł na nowy odcinek Obiektu Tygodnia! Przeca IC-ek numer 342 to nietuzinkowy obiekt, wart zainteresowania zarówno ze strony posiadaczy lornetek, jak i wszelkiej maści teleskopów.

źródło: zasoby własne autora

Galaktyka została odkryta stosunkowo późno, bo w 1890 roku (przy czym obserwacja została opublikowana dopiero w 1892 r.) i w rezultacie nie dostąpiła zaszczytu znalezienia się w katalogu NGC, a jedynie w indeksie. Wyłuskał ją brytyjski astronom William Frederick Denning, używając dziesięciocalowego niutka. Chociaż Denning był znany przede wszystkim jako łowca komet, to odkrył aż 17 obiektów, które weszły do katalogu IC. Jakoś tak się złożyło, że nigdy wcześniej o nim nie słyszałem?

Po opis starhoppingu w kierunku naszego celu odsyłam do jednego z ostatnich odcinków OT.

IC 342 znajduje się w odległości szacowanej na ok. 7-11 milionów lat świetlnych (ech, te rozbieżności w źródłach, ale astronomowie usprawiedliwiają się ?ukryciem? galaktyki za pyłową zasłoną ? o czym zresztą będzie mowa dalej). Lokalizacja obiektu zaledwie 10.5 stopnia od płaszczyzny dysku Drogi Mlecznej skutkuje bowiem tym, że jest on przesłaniany przez gwiazdy, gaz i pyły przynależne naszej Galaktyce. Długi czas sądzono, że IC-etka jest członkiem Grupy Lokalnej (zwolennikiem tejże tezy był sam Edwin Hubble), jednak faktycznie należy ona do grupy galaktyk Maffei, będąc jedną z dwóch najjaśniejszych galaktyk wchodzących w jej skład (druga to Maffei I). Warto zauważyć, że grupa IC342/Maffei 1 jest najbliższą grupą galaktyk względem Grupy Lokalnej i prawdopodobnie wywarła ona wpływ na jej ewolucję, poprzez oddziaływanie grawitacyjne. Co więcej, obie grupy ? wraz z Grupą w Rzeźbiarzu ? mogły w przeszłości stanowić jedną całość. Cześć składników Grupy Maffei pozostała nieodkryta aż do lat dziewięćdziesiątych XX wieku. W miarę przyzwoicie widoczne jest tylko to, co mieści się ? z perspektywy ziemskiego obserwatora - na lewo od wstęgi Drogi Mlecznej, czyli np. NGC 1560.

Paradoksalnie, IC 342 ? choć jest galaktyką spiralną - może budzić ?wizualne? skojarzenia z przechodzącą blisko Ziemi kometą: taką bez warkocza, o niskiej jasności powierzchniowej, sporą i mocno rozmytą. Czyli, jak to w bywa w przypadku podobnych obiektów, nie przeginamy z powiększeniem, bo efekt będzie odwrotny do zamierzonego. Niech nie zwiedzie nas jej całkowita jasność (że niby 8,4mag). Przy rozmiarach prawie 20?x20? (różne źródła podają nieco odmienne wartości) to blady, ulotny duch. Niemniej, wartość ta wskazuje, że mamy do czynienia z jedną z największych ? jeśli chodzi o rozmiary kątowe ? galaktyk na ziemskim niebie; to przeca 2/3 rozmiaru tarczy Księżyca w pełni. Gdyby nie owo nieszczęsne położenie, IC 342 byłaby obiektem spektakularnym ? niewykluczone, że nawet widocznym gołym okiem.

Mimo wszystko, da się ją całkiem łatwo zidentyfikować już w lornetce 10x50, a nawet mniejszej (Stephen O'Meara raportuje, że widział galaktykę przez lornetkę 10x42) ? choć przyznam, że jeszcze całkiem niedawno sam miałem co do tego spore wątpliwości. Wzrost apertury pomaga w zaskakująco znikomym stopniu; nawet w dwunastu calach w okularze widzimy tylko mgiełkę, z dość wyraźnie zaznaczonym, przypominającym rozmytą gwiazdkę jądrem i stosunkowo słabymi gwiazdkami (w tym kilkoma ułożonymi w wyraźny rządek) przebłyskującymi na jej tle.

źródło szkicu: https://rogerivester.files.wordpress.com/2010/11/hpqscan0001.jpg

Spędziłem sporo czasu usiłując wypatrzyć zarys spiralnej struktury obiektu. Nie jestem stuprocentowo przekonany, ale podczas dobrych, przejrzystych nocy prawie na pewno udaje mi się wyłuskać w niej jakieś niejednorodności (pociemnienia). Są one jednak na tyle subtelne, że cały czas mam wątpliwości, czy aby oko nie płata mi figla - tym bardziej, że stosuję wówczas technikę zerkania.* Osoby obserwujące ją po raz pierwszy mają zwykle pewne problemy z detekcją tego, co widać w okularze i trza dłuższej chwili, a czasem małej podpowiedzi, by móc otrąbić sukces.

Dane uzyskane z dwóch dużych radioteleskopów (Effelsberg w Niemczech i VLA w Stanach Zjednoczonych) pozwoliły astronomom z Instytutu Maxa Plancka (MPIfR) odkryć pole magnetyczne ułożone wzdłuż optycznych ramion spiralnych. O doniosłości tych badań dla pogłębiania wiedzy o powstawaniu i ewolucji galaktyk spiralnych można poczytać tutaj: https://www.mpg.de/9283089/magnetic-field-galaxy-IC342.

Co tam jeszcze? O, tak widzi ją Kosmiczny Teleskop Spitzera:

źródło: http://www.spitzer.caltech.edu/images/3670-sig11-010-A-Twisted-Dust-Web-in-the-Galaxy-IC-342

IC 342 ma niską jasność powierzchniową w porównaniu z innymi "spiralkami", co wskazuje na mniejszą gęstość gwiazd (widzianych tu w kolorze niebieskim); z kolei struktury pyłowe ujawniają się o wiele bardziej obrazowo (kolor zielony i żółty). Ścisłe centrum świeci szczególnie jasno w podczerwieni, podkreślając ogromny wysyp nowych gwiazd w tym maleńkim regionie.
W paśmie widzialnym galaktyka ma kolor, hmm, lekko pomarańczowy, bo pyły skutecznie blokują barwę niebieską. Na zdjęciach IC 342 widać sporo obszarów HII umiejscowionych wzdłuż ramion (co wskazuje na ciągłą aktywność gwiazdotwórczą), jednak wizualnie raczej nie da się ich dostrzec.
Położenie "frontem" ku nam sprawia, że IC 342 jest obiektem zainteresowania naukowców zajmujących się procesami formowania gwiazd oraz astrochemią. Próbowałem przebrnąć przez to i owo, ale temat delikatnie mnie przerósł?

A, zapomniałbym - Sir Patrick Moore umieścił naszą bohaterkę na pozycji 5 w katalogu Caldwell.

Masz dostęp do przyzwoitego nieba? Żyrafa wisi w zenicie? Znudziły Ci się ?oklepane? obiekty? A może masz ochotę na małe wyzwanie? Jeśli choć jedna odpowiedź brzmi ?tak? ? koniecznie spróbuj i daj znać, jak poszło!

* - gdy mi się znudzi, przeskakuję do M33, a tam już nie ma mowy o przypuszczeniach - ramiona mamy podane na przysłowiowej tacy.

[jolo]

Patrząc na dane ze szkicu wygląda na to, że może nawet z mojego podwórka da się ją wyłuskać w dobrą noc. Nigdy bym nie przypuścił...
Dodałem do listy "8 cali od miasta"  

[Janko]

W Wetlinie widziałem ją przez lornetki 10x60 i 15x56. W 8x42 (świetny Vortex Talon) nie było mowy, bym cokolwiek zobaczył, choć taki Ślimak (NGC 7293) był świetnie widoczny pomimo niskiego położenia nad horyzontem.

[lukost]

Dnia 15.12.2016 at 21:05, jolo napisał:

Patrząc na dane ze szkicu wygląda na to, że może nawet z mojego podwórka da się ją wyłuskać w dobrą noc. Nigdy bym nie przypuścił...
Dodałem do listy "8 cali od miasta"  

O właśnie, warunki - w sensie przejrzystości - to przy takich obiektach sprawa kluczowa. Czasem nawet na podmiejskiej miejscówce widać zaskakująco wiele, o ile atmosfera jest dobrze "przewiana". Przerabiałem swego czasu ten temat na przykładzie Palomarów numer 2 i 10.

[lukost]

Przysięgam, że nie ściągałem od Uwe Glahna. Zbieżność wyboru obiektu jest całkowicie przypadkowa, a na deepskyforum zajrzałem - po dłuższej przerwie - dopiero dziś. 

PS Warto zwrócić uwagę na wypowiedź RolandosaCY (że łatwiej mu było wyłuskać IC 342 w trzycalowym refraktorze niż w dwunastu calach) i kapitalny szkic Howarda B. z 28 cali:

Na przeciwnym biegunie lokuje się ta abstrakcyjna grafika (z dwunastocalowca) 

 

[lukost]

Podczas dzisiejszej sesji zahaczyłem o galaktykę Maffei I. W dwunastocalowcu to stosunkowo łatwy łup - ES-ik 14 mm (pow. troszkę ponad 100x) ukazał dość wyraźnie zarysowaną, niewielką i owalną (eliptyczną) mgiełkę, z kilkoma słabymi gwiazdkami widocznymi na jej tle; widok nieco zbliżony do mgławicy Kokon (IC 5146). Spróbowałem też podejścia do Maffei II, ale niestety warunki nie puszczały - aktualnie niebo na Przełęczy mam mocno spaskudzone przez wściekłe oświetlenie stoków w Białce Tatrzańskiej...

Tak to wygląda (obraz wygenerowany z użyciem www.sky-map.org - jedynka z prawej, dwójka z lewej). 

[gryf188]

Dziś w ogóle trochę  słabsze niebo niż wczoraj , to tym bardziej LP daje się we znaki.  Dzięki za te rzadkie obiekty , zawsze człowiek czegoś nowego się dowie  .

[Karol_C]

A czytałem o nich wczoraj ale w 8" to nie ma szans (chyba).

[lukost]

Karol, moim zdaniem szanse na Maffei I w ośmiu calach są całkiem spore. To - wbrew pozorom - naprawdę nie jest żaden ekstremalny obiekt. 

[sunfunny]

Dnia 15.12.2016 at 20:50, lukost napisał:

Siedzę w pracy. Przede mną papiery - stosy, zwały, całe piramidy dokumentów? Za oknem tradycyjnie - szaro, buro i ponuro, do końca dnia pracy ? daleko? Zrezygnowany, podnoszę wzrok w kierunku wiszącego naprzeciw biurka kalendarza, którego ?grudniową? stronę zdobi przecudnej urody zdjęcie autorstwa Marcina Paciorka? Oh, yeah! - mam już pomysł na nowy odcinek Obiektu Tygodnia! Przeca IC-ek numer 342 to nietuzinkowy obiekt, wart zainteresowania zarówno ze strony posiadaczy lornetek, jak i wszelkiej maści teleskopów.

 

Wiem, że nie w temacie, ale wybacz

Czy  kalendarz FA jest gdzieś dostępny na rok 2017? Czy już poszedł jak świeże bułeczki? ....  

[Jacek E.]

7 minut temu, sunfunny napisał:

Czy  kalendarz FA jest gdzieś dostępny na rok 2017? Czy już poszedł jak świeże bułeczki? ....  

http://www.forumastronomiczne.pl/index.php?/topic/4932-kalendarz-forum-astronomicznego/&page=32

[Gość Paweł Trybus]

    Podczas wczorajszych obserwacji miałem spore trudności z wyłuskaniem IC 342 w lornecie 141mm, zwłaszcza z okularami 25x, które dawały z jednej strony ładne pole widzenia (2.5 st), ale bardzo rozjaśnione tło. W układzie 45x141 było łatwiej, jasny środek i okrągła poświata na wprost, zerkaniem majaczyły ramiona. Nie lubię jednak oglądać tego obiektu w małym polu (1.5 st).      
  Całą winę zrzucam na kiepską przejrzystość, mimo przyzwoitego wyniku SQM-L (20.86-->21.07-->20.97). Wilgoć była uciążliwa, po dwóch godzinach odrośniki lornety poddały się, obiektywy zaparowały i trzeba było się zwijać. W międzyczasie rozstawiłem refraktor, który chłodził się ponad godzinę. Próbowałem upolować jeszcze raz Syriusza B, ale bez powodzenia. Seeing kiepski, Syriusz migał, jak szalony.

Tak, czy inaczej - dwie i pół godziny pod zimowym niebem spędziłem przyjemnie, mimo bardzo okrojonego planu (a ten zawsze robię zbyt ambitny, tak już mam).

[sunfunny]

2 godziny temu, Jacek E. napisał:

http://www.forumastronomiczne.pl/index.php?/topic/4932-kalendarz-forum-astronomicznego/&page=32

Gracias 

[Karol_C]

A może ktoś ma zdjęcie tego IC-ka w szerszym ujęciu ? Chciałem się upewnić co do pewnych "spraw".

[lukost]

Wygeneruj sobie obraz na www.sky-map.org

[Panasmaras]

Kiedyś w jednej z relacji Polarisa znalazła się bardzo pomocna wskazówka - szukać największego pojaśnienia w ścisłych okolicach charakterystycznego sznurka szcześciu gwiazdek. 
A IC 342 oczywiście widziałem w kilku lornetkach, ale - wstyd przyznać - na ramiona nigdy nie polowałem. Może wreszcie czas? 

[pmochocki]

Dziś spędziłem ponad 40 minut i nie znalazłem jej swoim SW 120ED. Operowanie blisko zenitu nie jest moja specjalnością. 

Ale nie poddaje się następnym raziem się uda. Trochę wstyd, jak da się ją wypatrzyć w lornetce... 

[lukost]

Żaden wstyd. I nie zawsze jest tak, że skoro przez lornetkę się da, to przez teleskop tym bardziej. Też tak kiedyś myślałem. Tymczasem okazało się, że szereg obiektów (typu Galaktyka Barnarda czy IC 342, że o ciemnych mgławicach nie wspomnę) łatwiej wyłuskać w lornecie 100 mm niż w dużym niutku.

[pmochocki]

Lorneta powiadasz... 

Kupiłem MAKa 127, bo mój przedszkolak był zafascynowany kosmosem i chciałem mu pokazać Księżyc i Saturna. Po niecałych dwóch latach mam trzy teleskopy i dwie lornetki. Żadnego zakupu nie żałuję i każdy bardzo dużo mi dał. Nie jestem też w stanie z żadnym sprzętem się rozstać. Ale tak dalej nie mogę tego ciągnąć. Na razie wstrzymuję się z zakupami sprzętu (nie akcesoriów oczywiście ?) do kwietniowego zlotu, który ma mi powiedzieć co dalej. Na potencjalnej liście zakupowej są:

• Taurus T330 
• Lorneta minimum 100mm
• Achromat 150mm

Ale w sumie najważniejsze są: czas, pogoda i ciemne niebo. Więc do kwietnia będę próbował tym co mam. 

Dzięki za podpowiedź - przy lornecie stawiam kolejny plusik na swojej liście.