Obiekt Tygodnia 13.11.2014 Smocze Trio (NGC 5981/5982/5985)

[Gość Paweł Trybus]

   Każdy miłośnik astronomii wie, że nocne niebo oferuje nieprzebrane bogactwo pięknych widoków, a najwspanialszym instrumentem obserwacyjnym są nasze oczy. Nawet jeżeli nie wspomożemy ich lornetką czy teleskopem, pokażą mrugające na zimowym niebie Plejady, górującą w jesienne wieczory Wielką Mgławicę w Andromedzie, wspaniałą wstęgę Drogi Mlecznej w ciepłe, letnie noce, zmieniający się z nocy na noc Księżyc, wędrujące szybciej lub wolniej planety. Kto potrafi zachwycić się tym, co widać na niebie gołym okiem - połknął bakcyla i jest stracony ;D   Ja połknąłem bakcyla na dobre wtedy, gdy nauczyłem się gwiazdozbiorów z mapy, którą brutalnie wyrwałem z Encyklopedii PWN mojego wujka, na początku lat 90-tych. I nagle okazało się, że gwiazdy układające się w przypominający grot pochylony trójkąt to nie "strzała", a Hiady, że "Mały Wóz" to w rzeczywistości Plejady, a piękna "kokardka" na zimowym niebie to Orion. Postronny obserwator miałby zapewne kupę śmiechu, patrząc na kilkunastoletniego chudzielca, który zafascynowany patrzy to na mapkę, to na niebo i właśnie poczuł - "to jest to!" Ale postronnego obserwatora nie było, byłem tylko ja i nocne niebo. I tak zostało do dzisiaj, a minęło ponad 20 lat...

   Lornetka uchyla szerzej wrota obserwacyjnego skarbca, natomiast teleskop otwiera je na dobre i można łatwo się pogubić w mnogości obiektów dostępnych do obserwacji. Warto na początku spróbować wszystkiego po trochu i przekonać się, co najbardziej smakuje. Początkujący obserwator chce zobaczyć jak najwięcej, najlepiej wszystko, co jest w zasięgu jego sprzętu. Z doświadczeniem przychodzi "wybredność", ukierunkowanie. I jak zielone jabłko powoli dojrzewa, nabiera koloru, kształtu, smaku, tak z "zielonego" obserwatora powstaje "komeciarz", "zmiennik", "zakryciowiec", "słonecznik", "deesowiec". A że mutacje wszędzie się zdarzają, bywa, że pojawia się "astrofotograf"...  >:D

   Ja bardzo lubię obserwować galaktyki i grupy galaktyk. I jedną z ciekawszych grup proponuję jako Obiekt Tygodnia.

 

   Ponieważ w znakomitej większości galaktyki w grupach są widoczne jako słabe, ulotne mgiełki, do ich obserwacji potrzebny jest teleskop, im większy - tym lepiej. Oczywiście od każdej reguły są wyjątki. Średnia i duża lornetka pięknie pokaże grupę M31-M32-M110 w Andromedzie, M81-M82 w Wielkej Niedźwiedzicy czy Łańcuch Markariana w Pannie. Jest też drugie ekstremum - do wyłapania słabych grup galaktyk z katalogu Hickson, Shakbazian albo gromad galaktyk z katalogu Abell potrzeba co najmniej kilkudziesięciu centrymetrów średnicy teleskopu i smoliście czarnego nieba.

   

   Dajmy jednak spokój ekstremom i spójrzmy na gwiazdozbiór Smoka, w którym leży bardzo sympatyczna grupka trzech galaktyk. Są to:

   NGC 5981 to ustawiona do nas bokiem galaktyka spiralna typu Sc (małe jądro i silnie rozwinięte ramiona spiralne), jej jasność wizualna to 13.0 mag, jasność powierzchniowa 13.1 mag przy rozmiarach 2.7' x 0.3'. 

   NGC 5982 to galaktyka eliptyczna typu E3 (o niewielkim spłaszczeniu), jasność wizualna 11.1 mag, powierzchniowa 12.9 mag, rozmiary 2.6' x 1.9'

   NGC 5985 to piękna galaktyka spiralna z poprzeczką (typ SBb), ustawiona tak, by prezentować się w pełnej krasie. Jest duża (5.5' x 3.0'), co przekłada się na jej niską jasność powierzchniową 14.0 mag, przy jasności wizualnej 11.1 mag. Za Wikipedią: "Astronomowie odkryli, że galaktyka wykazuje dużą aktywność w niektórych zakresach obserwowanej długości fali. Dzięki tym badaniom sklasyfikowano galaktykę jako aktywną typu Seyferta, w której centrum znajduje się supermasywna czarna dziura".

   Dwie jaśniejsze galaktyki odkrył William Herschel w maju 1788 roku, natomiast NGC 5981 umnkęła jego bystremu oku i musiała poczekać ponad 60 lat, aż odkrył ją George Stoney w maju 1850 roku. Cała trójka odległa jest od Ziemi o mniej więcej 100 milionów lat świetlnych i prezentuje się wspaniale, można powiedzieć - pięknie się różnią.

 

źródło: http://www.virtualtelescope.eu

 

Smocze Trio obserwowałem teleskopami 13" i 18" wiosną i jesienią 2012 roku. Zanotowałem:

 

13" - obserwacje 25.04.2012, pod niebem SQM 20.90 mag/sek2  

 

NGC 5985 - 150x, duży, jajowaty placek o dość równomiernej jasności

NGC 5982 - 150x, mała, okrągła z bardzo jasnym jądrem

NGC 5981 - 150x, mała, wydłużona smużka

3 różne galaktyki w jednym polu przy 150x, śliczne!

 

18" - obserwacje 20.09.2012, pod niebem SQM 21.04 mag/sek2

 

NGC 5985 - 143x, duża, owalna, mała jasność powierzchniowa

NGC 5982 - 143x, jasna, lekko jajowata, z jasnym jądrem

NGC 5981 - 143x, bardzo wydłużona, o jednorodnej jasności

obok dostrzegłem zerkaniem NGC 5976 (gal. j.wiz. 14.8 mag, j.pow. 13.5 mag), więc z tria zrobił się kwartet.

 

   Grupa jest widoczna i w mniejszych teleskopach, a dwie jaśniejsze galaktyki powinny być do wyłapania w silnych lornetkach. Przy następnej okazji spróbuję podejść do nich z refraktorem 102mm i lornetką 100mm. A tak Smocze Trio wygląda w ośmiu calach, szkic Jere Kahanpaa:

 

źródło: http://www.elisanet.fi/jere.kahanpaa/astro/scan/ngc5000/ngc5985.htm

 

   Jak odnaleźć nasze dzisiejsze bohaterki? To łatwe zadanie. Najpierw odszukaj gwiazdę iota Draconis (Ed Asich), która tworzy duży trójkąt z gammą UMi i duetem Mizar-Alcor:

 

 

Następnie przesuwaj teleskop powoli w lewo (na wschód), w kierunku gwiazdy theta Draconis. Mniej więcej w połowie odległości do niej i nieco w górę (w reflektorze Newtona - w dół) powinieneś dostrzec jasną NGC 5982, słabszą NGC 5985 i po chwili wpatrywania delikatną smużkę NGC 5981. To te trzy kółka w centrum poniższego screenshota z programu Stellarium:

 

 

   Cała trójka ma deklinację około +60st, więc to obiekty okołobiegunowe, dostępne do obserwacji przez cały rok. Oczywiście łatwiej je wyłapać, gdy świecą wyżej. Obecnie na wieczornym niebie (ok. 20:00) znajdują się mniej więcej 30 stopni nad północno-wschodnim horyzontem, więc gdy tylko Księżyca ubędzie i pogoda pozwoli... spróbuj i daj znać, jak poszło!

[SZKLARZ]

Odnalazłem na Stellarium bez problemu na oko,w główce zakodowane,dajcie mi tylko kawałek nieba.

 

Ps.Fajnie,że jest ten temat,dla początkujących to dobra szkoła.

 

Dzięki panowie,wasza praca nie pójdzie na marne.

[marianowski]

Gdy się czyta takie posty ciśnie się na usta okrzyk "net jest wielki".Te obiekty tygodnia to wymarzony poradnik obserwatora i to nie tylko początkującego.W czasach nazwijmy je nie multimedialnych pod tym względem było ubogo.

Brawa dla Autorów.

[polaris]

Moje zapiski z tego Trio:

 

19/20.04.2010 Synta 8"

5985 11,1mag
5982 11,3mag - z 5985 tworzą ładną parkę, a z dużo słabszą 5981 piękne trio galaktyk ułożonych niemal w linii prostej; niestety najsłabszej 5981 nie byliśmy w stanie dojrzeć, nawet rok temu kiedy nie było na niebie Księżyca

http://www.astronoce.pl/obserwacje.php?id=96

 

6/7.03.2011 Synta 8"

5985/5982/5981 (11,1/14,0 i 11,3/13,0 i 13,6/13,7) - znany triplet w Smoku, tym razem udane podejście do 5981 (galaktyka Smoczy Siepacz) - ekstremalnie trudnej, widocznej 50% czasu zerkaniem w 7mm; potwierdzona przez Julesa

http://www.astronoce.pl/obserwacje.php?id=129

 

Ciekawy szkic z 12":

 

Źródło: http://www.graphitegalaxy.com/index.cgi?showsketch=52

[Panasmaras]

najsłabszej 5981 nie byliśmy w stanie dojrzeć, nawet rok temu kiedy nie było na niebie Księżyca

Strasznie wolno tam u Was w Wielkopolsce Księżyca przybywa...

Raporty z reszty kraju wskazują, że zwykle cały cykl faz Księżyca zamyka się w miesiącu, a tu - patrz pan, połowa cyklu w rok...

:D

[polaris]

No widzisz, u nas wszystko wolniej idzie ;) Natomiast nie natknąłem się na jakiekolwiek zapiski z porażki z tym Trio rzeczony "rok temu", czyli wiosną 2009.

 

Tak sobie czytam stare relacje i tęsknota mnie bierze za tamtym łupaniem w 8". I jeszcze się człowiekowi chciało o tym pisać.

 

PS. Tzn. chce się, ale czasu brak...

[Gość Paweł Trybus]

Poszczęściło mi się wczorajszej nocy i obserwowałem niebo w Beskidzie Niskim, pod dość przeciętnym niebem SQM 21.18 mag/sek2. Spróbowałem namierzyć NGC 5982 i NGC 5985 refraktorem 102mm f/8 i lornetką 37x100. Powiodło się tylko w pierwszym przypadku, okular Delos 10mm (82x, EP 1.2mm) pokazał eliptyczną NGC5982 na wprost, a obok zerkaniem kilka razy mignęła większa NGC 5985. Niestety galaktyki świeciły już dość nisko nad lekko przymglonym horyzontem, rozświetlonym w tym miejscu delikatną łuną od Rymanowa Zdroju. I dlatego w lornetce nie udało się dostrzec żadnej z nich, wyraźnie zabrakło powiększenia - i ciemniejszego tła nieba.. Spróbuję ponownie wiosną, gdy na wieczornym niebie będą sporo wyżej.