Obiekt tygodnia 02.04.2015 Melotte 111

[Janko]

Kolejny raz proponuję ?wielkiego nieobecnego? ? obiekt zbyt duży, zbyt oczywisty i położony w zbyt eksponowanym miejscu, by się nim często zajmować. Bliska, bo trzecia najbliższa (po Gromadzie Ruchomej Wielkiej Niedźwiedzicy i Hiadach) gromada otwarta Melotte 111 znajduje się w odległości 288 lat świetlnych a widać ją nawet gołym okiem jako jasną plamę poniżej Psów Gończych zaś ponad Panną. Wiek jej oceniany jest na 400-450 milionów lat.  Dla mnie gromada ta stanowi kitę na ogonie Lwa, wiszącą 10 stopni ponad Denebolą (? Leonis - lwim ogonem).

 

 

Okolice Mel 111; mapę wytworzył  kol. Rokita w oparciu o katalog SAC 8.1.

 

Czemu taki okazały i jasny (1,8 mag) obiekt jest tak rzadko opisywany? Otóż dlatego, że jest zbyt okazały. Nie mieści się w polu widzenia lub wypełnia je szczelnie udając normalne gwiezdne tło. Nawet lornetka o powiększeniu 15x jest na niego za mocna, bo średnica kątowa gromady przekracza 4,5° a według innych źródeł nawet 7,5°. Więc tutaj potrzebny jest powiększenie 7-10x i wielkie pole widzenia oferowane przez lornetki o aperturze 30-56 mm. Tak, to nie błąd, lorneteczki 30-42 mm wcale nie muszą być lekceważone przez miłośnika nocnego nieba. Pokażą one znacznie więcej, niż się powszechnie sądzi a obiekty właśnie takie jak Gromada Gwiazd w Warkoczu czy np. Hiady pokażą lepiej, niż duża lornetka czy teleskop.

Gwiazdy w Mel 111 nie są liczne. Mówi się o 40-80, choć praktycznie zobaczymy ich kilkanaście. Ciekawe, że brak tam gwiazd słabszych niż 10,5 mag. Możliwe że jest to spowodowane małą masą gromady ? około 100 mas Słońca, co nie wystarcza, by zapobiec ucieczce mniejszych gwiazd w otaczającą przestrzeń.

 

 

Mapa Mel 111

Źródło: http://www.hvezdnouoblohou.wz.cz/vlasybereniky.php

 

Jasne gwiazdy gromady są wielkości gwiazdowej 4,8mag ? 6mag, więc przypatrując się Warkoczowi Bereniki pod wiejskim niebem mamy szanse zobaczyć je gołym okiem. Pamiętajmy jednak, że nawet jaśniejsze przecież gwiazdy Plejad nie zawsze dają się dostrzec. Najjaśniejsza gwiazda, lucida gromady to żółta, spektroskopowo podwójna 12 Com (4,8 mag), typu widmowego G0 III + A3 V. Stanowi ona prawy, zachodni promień trójramiennej ?gwiazdy? - znaku ostrzeżenia przed radioaktywnością. Asteryzm ten jest o tyle ważny, ze wraz z leżącym 1-1,5° na wschód od niego niewielkim gwiezdnym trójkątem prowadzi nas wprost (dalsze 1-1,5° na wschód) do Galaktyki Igła (NGC 4565). Posiadacze większych lornetek a zwłaszcza teleskopów z pewnością ją odwiedzą. Na poniższej ilustracji można wypatrzyć galaktykę , podziwiając także barwy gwiazd w okolicy gromady.

 

 

Kolory gwiazd w Gromadzie Warkocza

Obraz wygenerował Roberto Mura.

Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mel_111.jpg

 

Spośród widocznych tutaj gwiazd zwracają uwagę dwie wyraźnie zabarwione na czerwono-pomarańczowo. Jak można się spodziewać, nie należą one do gromady, lecz na pewno upiększają jej obraz. To czerwony olbrzym 4 Com o jasności 5,66 mag widoczny w prawej części obrazu (typ widmowy K5 III), oraz słabszy (7,2 mag),  widoczny tu jako bardziej czerwony HIP 61290 (typ widmowy K0 V) w części lewej dolnej (południowo zachodniej) . Jako ?młodszy? typ K  (K0), gwiazda ta zasadniczo powinna być bardziej żółta, ale może inne czynniki (np. pył międzygwiazdowy) ją poczerwieniły.

Gromada w Warkoczu (której nie należy mylić z gromadą galaktyk Coma, czyli Abell 1656) jest też rajem dla miłośników gwiazd wielokrotnych. Wielokrotne są przykładowo 12, 13, 16 i 17 Com, lecz szereg innych gwiazd także wart jest rozdzielenia, nawet przez niewielki sprzęt.

12 Com, lucida gromady, sama spektroskopowo podwójna, ma słabą towarzyszkę 11 mag w odległości 35? i ?lornetkową? 8,3 mag (65?).

17 Com, cefeida karłowata o jasności 5,3 mag ? 5,4 mag posiada sąsiadkę 8,3 mag (65?).

Wokół 13 Com, nie wymienianej przez ogólnodostępne źródła jako wielokrotna, widać 3-4 sąsiadki z komfortowym odstępem ponad 60?.

16 Com także jest symetrycznie otoczona przez trzy gwiazdki (8-9 mag), tworząc znak ostrzeżenia przed radioaktywnością, idealną miniaturkę ?radioaktywnego? asteryzmu zawierającego 12 Com.

Jeśli więc uważasz, że nie samymi galaktykami astroamator żyje, skieruj lornetkę ponad galaktyczne pola Panny i podziwiaj w Warkoczu Bereniki to, co ja nazywam ?warkoczem właściwym?, czyli wielką, jasną gromadę Melotte 111.

Potem zaś oczywiście daj znać, jak poszło!

[Panasmaras]

Faktycznie, jeśli nie dysponuje się lornetką o polu co najmniej 6°, gromada staje się wyłącznie drogowskazem do bliskich na niebie galaktyk.

Ja doceniłem tę mellotkę dopiero po spojrzeniu przez 7x50 i przez bardzo dobrze skorygowaną 10x50. Ale muszę się w końcu wziąć za jej układy wielokrotne. Idzie pełnia, a z nią pewnie dobra pogoda - nie będzie więc wymówek do szukania gwiazd podwójnych :)

 

A z nieco innej beczki - gromada jest też świetnym obiektem do testowania wad optycznych lornetek. Dzięki dużej ilości dość jasnych gwiazd na niewielkim obszarze, można precyzyjnie określić np. ile stopni od centrum pojawia się nieostrość, aberracja, koma itp.

[Damian P.]

Mel 111 pierwszy raz widziałem w lornetce 40mm (dokładnie 26/09/13) - wieczorem nisko nad zachodnim horyzontem. Pora dla niej była wtedy bardzo niesprzyjająca jednak obiekt widziałem i zapisałem w zeszycie. Od tamtej pory gwiezdny warkocz zdobi moje niebo bez żadnych przyrządów w okresie pózno zimowym - wiosennym i wiosenno letnim. W 15/70 widywałem ją często jednak rzadko kiedy skupiałem się na samej gromadzie. Podobnie jak napisał Panasmaras, jej jasne gwiazdy traktowałem zwykle jako drogowskazy do pobliskich galaktyk.

[Alice]

Faktycznie, jeśli nie dysponuje się lornetką o polu co najmniej 6°, gromada staje się wyłącznie drogowskazem do bliskich na niebie galaktyk.

Ba. Gdzieś czytałem, że ktoś widział gołym okiem "poświatę" od gromad galaktyk w okolicach Bereniki/Panny. To chyba jednak była właśnie ta grupa gwiazd.

[kubek]

Podczas swoich pierwszych obserwacji, tą gromadę brałem za gwiazdozbiór Warkocza Bereniki. Dość często wtedy obserwowałem ją w lornetce 8x30 w której mieściła się bez problemu w całym polu widzenia, a i gołym okiem trudno było jej nie zauważyć. Dopiero później się dowiedziałem, że to tak naprawdę gromada otwarta gwiazd, a nie wspomniany gwiazdozbiór. :D

[Charon_X]

W Tento 10x50 z tego co pamiętam się nie mieści. To jest tak duże, że najlepsze do tego będą małe lornetki z duzym polem widzenia. Póki co najciekawsza w Melotte jest Igła.

[lukost]

Po lekturze Jankowych "Obiektów" nabrałem ochoty na zakup lornetki z dużym polem widzenia.

Nikonek 7x50 już czeka w szafie na pogodną noc. :D     

[jutomi]

W trakcie wczorajszej sesji astroobserwacyjnej gromadka pięknie prezentowała się zarówno w lornetce 8x30 jak i 10,5x70.

Uwieczniłem ją też na fotce statywowej z obiektywu 200mm. (gwiazdki już pojechane, ale w kadrze uwieczniłem Igłę). 

 

 

Z Melottów bardzo lubię jesiennego Mel 20 w Perseuszu, który w swoim czasie również powinien zostać obiektem tygodnia...

[Damian P.]

(gwiazdki już pojechane, ale w kadrze uwieczniłem Igłę).

 

W kadrze oprócz Igły uwieczniły się jeszcze NGC 4494 i NGC 4162 :)

Możliwe, że także NGC 4393 ale już bez pewności.

[robert_sz]

W kadrze oprócz Igły uwieczniły się jeszcze NGC 4494 i NGC 4162 :)

Możliwe, że także NGC 4393 ale już bez pewności.

A ile procent czasu zerkaniem ją widzisz?  ;D

[Damian P.]

A ile procent czasu zerkaniem ją widzisz?  ;D

 

Oczywiście 100 procent czasu ale 4393 to chyba złudzenie :P

[Gość]

Tydzień temu większość krótkiej nocy poświęciłem na podwójne właśnie w Melotte 111. Im dłużej porządkowałem notatki, tym częściej zaczynałem myśleć o samej gromadzie. Później przypomniałem sobie o tym OT, więc postanowiłem również tutaj podzielić się wynikami.

 

Na gromadę patrzyłem wcześniej kilka razy, zawsze mi się podobała, ale nie widziałem nic szczególnie ciekawego. Paradoksalnie teraz kiedy gmerałem w poszczególnych jej częściach, stała się dla mnie ciekawsza, szczegółowiej poznana oraz bardziej interesująca jako całość. W tej chwili dzielę ją na cztery główne rejony: wschodni, zachodni, niewielki centralny oraz duży i chaotyczny południowy.

 

 

 

A oto kilka z jej gwiazd podwójnych:

 

 

SHJ 143 A niestety nie dostrzegłem, nie była za ciemna, bo tej nocy miałem zasięg około 11,8 mag, ale była zbyt blisko głównej gwiazdy.

 

 

Oczywiście często przykuwały wzrok gwiazdy 17 Com skatalogowane jako STFA 21 AB.

O ile pogoda w weekend pozwoli, to zasadzę się jeszcze na kilka innych gwiazd, głównie we wschodniej części. Dokładniejszy opis będzie w moim wątku.

 

 

Podoba mi się Jankowe skojarzenie z kitą lwiego ogona. Mi dość szybko narzuciło się skojarzenie z jakąś bestią - główne gwiazdy wschodniej i zachodniej części to ramiona, a część centralna to głowa. Ze względu na długość "ramion" skojarzenie wykrystalizowało się jako obraz małpy. Tylko małpa mi kompletnie nie pasowała do gwiazdozbioru, więc porzuciłem skojarzenie. Za to wczoraj do niego wróciłem - kiedy spojrzałem na mapę u góry wątku, zaczęło wyglądać to sensownie: małpa przeganiająca lwa. Teraz widzę małpę trzymającą się końca gałęzi w formie Gammy Com i wymachującą suchym konarem w stronę Lwa.

 

 

 

:)

 

 

Pozdrawiam,

Wojtek

[polaris]

Małpa jako żywo!

[robert_sz]

Coś ty pił że małpę tam ujrzałeś !

[Gość]

Nic szczególnego, może to kwestia neurotoksyn rozcieńczonych w oplastikowanej wodzie.