Grupa M81

[Gość Paweł Trybus]

   Ostatnio o wiele przystojniejsi ode mnie koledzy zaproponowali dwa bardzo ciekawe Obiekty Tygodnia - galaktyki NGC 4236 oraz IC 2574, nalezące do tzw. Grupy M81. Z Wikipedii można się dowiedzieć, że centrum tego zgrupowania galaktyk leży w odległości mniej więcej 3.6 megaparseków od Słońca, co czyni owe zgrupowanie jednym z najbliższych Grupie Lokalnej. Strona http://www.atlasoftheuniverse.com/galgrps/m81.html podaje 29 składników Grupy M81, z czego mniej więcej połowa ma jasność przekraczającą 15.0 mag i - teoretycznie - można pokusić się o ich zaobserwowanie amatorskim teleskopem.

   Grupa M81 zaintrygowała mnie. Nie słyszałem dotąd o jej istnieniu, choć około 8-10 jej galaktyk w przeciągu kilkunastu lat mojej astro-przygody zaobserwowałem. A że cykl Obiekt Tygodnia ma na calu inspirację obserwatorów wizualnych, pozwoliłem się zainspirować i wziąłem grupę M81 na warsztat w trakcie dwóch ostatnich (dość krótkich) sesji obserwacyjnych.   

   Planując cele na daną sesję zawsze staram się mierzyć siły na zamiary, a konkretnie - dopasować obiekty do możliwości sprzętu, którym aktualnie dysponuję. Przemyślawszy sprawę zapisałem na liście następujące galaktyki: M 81, M 82, NGC 2366, NGC 2403, NGC 2976, NGC 3077, NGC 3738, NGC 4236, NGC 4605, NGC 5204 i IC 2574. Razem 11 sztuk i - uprzedzając nieco relację - udało mi się w ciągu dwóch nocy upolować je wszystkie.

 

   Kilka słów o sprzęcie. Od jakiegoś czasu jest w moim posiadaniu jedna z najlepszych na świecie lornet astronomicznych - Miyauchi BR-141. Trafiła do mnie dzięki niezwykle szczęśliwemu zbiegowi kilku okoliczności. Nie wnikając w szczegóły napiszę tylko, że przyczynił się do tego testament pewnego holenderskiego miłośnika astronomii, bardzo korzystny kurs EUR/USD i konkretna premia od firmy. Czasem szczęśliwym zrządzeniem losu marzenia się spełniają i tak było w moim przypadku. Lorneta-marzenie (jedna z czterech o których wiem w Europie) jest w Polsce.  

Miyauchi BR-141 posiada apochromatyczne, fluorytowe obiektywy o średnicy 141mm i ogniskowej 625mm, wyprodukowane przez firmę Canon. Posiadam do niej 3 pary okularów, dające powiększenie 25x (pole 2.4 st), 33x (pole 2.0 st) i najczęściej jak dotąd przez mnie używane 45x (pole 1.5st). Lorneta pracuje na dedykowanym solidnym statywie i montażu widłowym.

   Wzór matematyczny podaje dla lornetki o średnicy obiektywów 141mm ekwiwalentną aperturę 168mm. Biorąc jednak pod uwagę doskonałą transmisję fluorytowych obiektywów i brak obstrukcji centralnej powiedziałbym, że zasięg i możliwości tej lornety zbliżają ją raczej do ośmiocalowego teleskopu zwierciadlanego, lub jeszcze lepiej. Przekonałem się o tym w trakcie dotychczasowych obserwacji. Barierą jest powiększenie - maksymalne to 45x - dlatego na obiektach wymagających silniejszego powiększenia lorneta nie zachwyci. Ale w końcu nie do tego jest stworzona.

 

   Pierwsze podejście do grupy M81 zaliczyłem w nocy 11/12 maja z mojej stałej miejscówki w Goździe k/Kielc. Obserwacje trwały w godzinach 22:45 - 00:45 i była to sesja numer 453. Oprócz lornety zabrałem jeszcze refraktor FS102. 

 

   Po przyjeździe na miejsce i spojrzeniu w niebo już wiedziałem - wesoło nie będzie. Coś ewidentnie wisiało w powietrzu, przejrzystość była bardzo taka sobie, podobnie seeing. Miernik SQM w najlepszym miejscu pokazał 20.76 mag/sek2, pod koniec sesji już tylko 20.66 mag/sek2. Na kilku obiektach - jak się okazało, słusznie - przewidziałem porażkę, a powiodło się z:

M 81 i M 82 - cudowny widok w jednym polu przy 45x, galaktyki wręcz świecą, M81 ukazuje jasne jądro i potężne halo, w M82 momentami dało się dostrzec nieregularności.

NGC 3077 (9.9 mag; SB 13.2 mag; 5.2' x 4.7') - w pobliżu, niewielka kulka z pojaśnieniem w centrum, 45x

NGC 2976 (10.2 mag; SB 13.0 mag; 6' x 3') wydłużona, jednorodna, łatwa przy 45x

NGC 2366 (11.1 mag; SB 14.5 mag; 8' x 3') nie udało się, pomimo kilku podejść. 

IC 2574 ("Mgławica Coddingtona"; 10.4 mag; SB 14.8 mag; 13.2' x 5.4') nie udało się, pomimo kilku podejść. To twarda sztuka. Wytężałem wzrok, próbowałem zerkania na wszystkie strony, ale przy kiepskim niebie nawet 141mm średnicy lornety nie pokazało absolutnie nic.

NGC 2403 (8.5 mag; SB 14.4 mag; 23' x 12') duża i jasna galaktyka w Żyrafie, znana również jako Caldwell 7. Pięknie widać było kilka jasnych gwiazd zanurzonych w jej halo, 45x

NGC 3738 (11.7 mag; SB 13.3 mag; 2.5" x 1.9') malutki owal pod dwiema gwiazdkami, jasną i słabszą. Widoczny na wprost przy 45x

NGC 3756 (11.5 mag; SB 13.7 mag; 4.2' x 2.1') nie należy do grupy M81, świeci tuż obok poprzedniczki, razem widoczne na wprost w jednym polu przy 45x. Bledsza, lecz wyraźnie większa od NGC 3738

NGC 4236 (9.6 mag; SB 15.0 mag; 21.9' x 7.2') blada, mocno wydłużona smuga, widoczna chwilami i wyłącznie zerkaniem. Prawdziwe ekstremum, jak na te warunki, 45x

NGC 4605 (10.3 mag; SB 12.9 mag; 6' x 2.4') łatwa przy 45x, mały i jasny przecinek z pojaśnieniem w centrum

NGC 5204 (11.3 mag; SB 14.1 mag; 5' x 3') mały owal, widoczny na wprost przy 45x

 

   Po spojrzeniu na kilka wiosenno-letnich eMek złożyłem lornetę i pozostałe chwile tej sesji spędziłem z refraktorem. Spojrzałem na Jowisza, Saturna, kilkajasnych gwiazd podwójnych. Wisienką na torcie była mgławica Ameryka Północna, pięknie widoczna w szerokim polu z filtrem UHC, mimo kiepskiego nieba i ledwie majaczącej Drogi Mlecznej w Łabędziu.

 

   Kolejne obserwacje przeprowadziłem wczorajszej nocy 14/15 maja z miejscówki w Sędku k/Łagowa. Tym razem niebo było wyraźnie lepsze, SQM pokazał 21.11 mag/sek2. Bez rewelacji, na tej miejscówce bywało o wiele lepiej, ale i tak było świetnie. Dopisała pogoda - lekki wiaterek, zero wilgoci i plus 6 stopni. Sesja numer 454 trwała w godzinach 23:55 - 01:15. Krótko, ale na więcej nie mogłem sobie niestety pozwolić. Tym razem zabrałem tylko lornetę, używałem okularów 25x i 45x.

   Na rozgrzewkę spojrzałem na galaktykę Sombrero (M104), która wyglądała jak płaski dysk z wyraźnym zgrubieniem w środku. Następnie spojrzałem na znaną i lubianą "Igłę" NGC 4565, która niestety nie pokazała ciemnej kreski, widocznie 45x to za mało. W pobliżu bez problemu namierzyłem galaktykę NGC 4494 (9.8 mag; SB 12.9 mag; 4.8' x 3.5'), widoczną jako ładna kulka z jasnym jądrem, a potem śliczną M64 z iskrzącym, gwiazdopodobnym jądrem. "Czarnego oka" nie dostrzegłem. Gdy wzrok przywykł do ciemności, wróciłem do grupy M81. 

  Spojrzawszy na parkę M81 - M82 przekonałem się, jaką różnicę robi lepsze niebo. Detale w M82 były wyraźne, widoczne na wprost. Zachęcony przeskoczyłem szybciutko do "Mgławicy Coddingtona" IC 2574 i mogłem otrąbić pełny sukces! Galaktyka widoczna zerkaniem cały czas, kilka razy mignęła przy patrzeniu na wprost. Wyraźnie owalna, o jednorodnej jasności.

NGC 2366 - ponowne podejście i również udane, malutki jednorodny owal widoczny był 100% czasu zerkaniem. 

NGC 4236 - w lepszych warunkach dla lornety 141mm nie jest żadnym wyzwaniem, gruby owal widoczny pięknie na wprost, mocno wydłużony, piękny na usianym gwiazdami tle.

 

Zaliczywszy wszystkie cele z listy M81 spojrzałem na dwa obiekty w Wolarzu:

NGC 5600 (galaktyka 12.1 mag; SB 12.7 mag; 1.4' x 1.4'), oczywista na wprost, malutka mgiełka

NGC 5466 (gromada kulista 9.2 mag; 9') duża, tylko delikatnie skondensowana ku centrum, bardzo ładna w szerokim polu przy 45x.

 

   A na zakończenie zmieniłem okulary na 25x i przez kilkanaście minut podziwiałem skarby Drogi Mlecznej i wiosenno-letnie eMki. Widoki nieziemskie, naprawdę można poczuć się zanurzonym w bezmiar kosmosu.

 

   Ech, gdyby tak móc spędzić kilka godzin pod naprawdę ciemnym niebem, choćby takim, jakie niedawno opisywał Marek "Panasmaras" w relacji z Bieszczadów... Duża lorneta, a najlepiej kilka dużych lornet, do tego miłe towarzystwo innych obserwatorów i spontaniczne przeczesywanie nieba.

Rozmarzyłem się, ale - jak już pisałem wyżej - marzenia się spełniają, więc czekam na taką noc.

 

Czystego nieba!

 

Paweł 

[adambieg]

No ładnie... Miyauchi 141mm:-)

Po Twoim opisie "Łańcuch Makariana i inne bajki" zachorowałem na duże lornety ale nerek się nie pozbędę. Świetna relacja a lorneta... ech

Chętnie bym kiedyś popatrzył przez to cudo. Krótkie okularu do tej lornety można kupić w Siebert Optics, niestety nie wiem o nich nic więcej.

[Panasmaras]

Gratuluję udanej sesji, szczególnie, że tak fajnie ukierunkowanej. Sam też próbowałem podchodzić do różnych składników tej grupy, łowiąc parę galaktyk spośród wymienionych.

W ogóle, bardzo ciekawa ta strona - podaje znacznie więcej składników Grupy M81 niż Wiki.

W sumie, zdziwiłem się, że na liście znalazła się parę razy przeze mnie odwiedzona NGC 4605, ponadto NGC 5204 jest na Wiki wymieniana jako składnik Grupy M101 - kiedyś trzeba będzie zgłębić temat.

Na swoim koncie mam zaliczone lornetkami oczywiście M81 i M82, oraz NGC: 2403, 2976, 3077, 4236, IC 2574 oraz wspomniana już NGC 4605. To całkiem sporo jak na lornety małego i średniego kalibru, szczególnie, że w 10x50 padło aż sześć składników grupy (wyjątkami są NGC 4236 i IC 2574).

 

Wydaje mi się, że w twoim zasięgu (i moim chyba też) jest jeszcze Holmberg II (11,1^mag) - może dziś na nią zapoluję, choć noce astronomiczne już się na północy kraju skończyły.

 

PS

Ależ to musi być monstrum, ta Miyauchi BR-141. Mam nadzieję kiedyś przez takową spojrzeć :)

 

Duża lorneta, a najlepiej kilka dużych lornet, do tego miłe towarzystwo innych obserwatorów i spontaniczne przeczesywanie nieba.

Rozmarzyłem się, ale - jak już pisałem wyżej - marzenia się spełniają, więc czekam na taką noc.

Też od tamtej nocy choruję na takie niebo, ale muszę zmartwić, że najstarsi bywalcy zlotowi mówili, że takiego jeszcze nie widzieli.

Ale wierzę, że się uda, wszystko przed nami :)

 

 

PPS

Ostatnio o wiele przystojniejsi ode mnie koledzy zaproponowali dwa bardzo ciekawe Obiekty Tygodnia (...) 

Łomatko, ale Ty musisz być brzydki ;) :D

[robert_sz]

Ta lornetka jest bardzo szybka, F4.4 to już ekstremum. Bardzo bije kolorkami po oczach?

[Gość Paweł Trybus]

Owszem, kolorki na jasnych obiektach są wyraźne. Miyauchi w tym przypadku postawiło na kompaktowość - lorneta 141mm waży niewiele ponad 12 kg i ergonomicznie jest rewelacyjna. Praw fizyki jednak przeskoczyć się nie da i przy światłosile f/4.4 aberracja wychodzi.

[Janko]

 

Ostatnio o wiele przystojniejsi ode mnie koledzy zaproponowali..

 

   Kilka słów o sprzęcie. Od jakiegoś czasu jest w moim posiadaniu jedna z najlepszych na świecie lornet astronomicznych - Miyauchi BR-141. Trafiła do mnie dzięki niezwykle szczęśliwemu zbiegowi kilku okoliczności. ... Czasem szczęśliwym zrządzeniem losu marzenia się spełniają i tak było w moim przypadku. Lorneta-marzenie (jedna z czterech o których wiem w Europie) jest w Polsce. ..

   Ech, gdyby tak móc spędzić kilka godzin pod naprawdę ciemnym niebem, choćby takim, jakie niedawno opisywał Marek "Panasmaras" w relacji z Bieszczadów... Duża lorneta, a najlepiej kilka dużych lornet, do tego miłe towarzystwo innych obserwatorów i spontaniczne przeczesywanie nieba.

Rozmarzyłem się, ale - jak już pisałem wyżej - marzenia się spełniają, więc czekam na taką noc...

Widywałem tego potwora w czeluściach Internetu. Wydawał mi się czymś równie odległym, jak grupa galaktyk M 81 i wkrótce o nim zapomniałem. Poszedłem w znacznie mniejsze "kalibry", z czasem coraz mniejsze. A tu taki pasztet - Paweł kupił i jeszcze chce przeczesywać niebo wspólnie z innymi obserwatorami. Szkoda, że mnie to nie dotyczy, bo przecież towarzystwo ma być miłe >:D  

Jednak fajnie usłyszeć, że ktoś potrafi realizować marzenia, nawet takie, o których sam nawet nie śmiałem pomarzyć. Dobrze, że to Paweł, bo sprzęt będzie się mógł naprawdę wykazać w Jego rękach.

Jeśli jeszcze zwoła tych wyżej wspomnianych przystojniaków (i załatwi czyste niebo) - to będzie się działo! :D

[Gość Paweł Trybus]

Janko, dlaczego "nie dotyczy"? Z wielką przyjemnością spotkam się z Tobą i oczywiście zapraszam do spojrzenia w niebo przez lornetę. Mamy czas, dzieci mi podrosną i będę mógł łatwiej wybrać się na jakiś zlot.

[Janko]

Janko, dlaczego "nie dotyczy"? Z wielką przyjemnością spotkam się z Tobą....

Nie wiesz, co piszesz ;)

Swoją drogą, chciałbym kiedyś porównać obrazy dawane przez przez moją 77 mm i lornetę o aperturze niemal 2x większej  (a powierzchni zbierającej światło większej ponad 3,3x).

[lukost]

Złapałem wczoraj Holmberga II (tę karłowatą, nieregularną galaktykę skatalogował także H. Arp pod pozycją 268). W użyciu był dwunastocalowiec i SWAN 25 mm (pow. 60x). Obiekt nie jest specjalnie trudny (prócz nieco upierdliwego starhoppingu) - po wstrzeleniu się we właściwy fragment nieba w okularze niemal natychmiast wyskoczyła delikatna, nieregularna mgiełka, z wkomponowanymi wewnątrz kilkoma gwiazdkami układającymi się w kształt trójkąta. Dla wprawionego obserwatora ten członek grupy M81 nie będzie większym wyzwaniem niż IC 2574.  

[Panasmaras]

A właśnie, też miałem się pochwalić - złapałem Holmberga II w 16x70 podczas niedawnej sesji :)

Nie był specjalnie wyraźny, ale coś lekko rozmytego majaczyło we właściwym miejscu, a przeglądając zdjęcia okolicy nie bardzo widzę, co innego miałoby tam świecić.

[Gość Paweł Trybus]

Ja też wczorajszą nockę chciałem spędzić pod gwiazdami, ale późnym wieczorem nad świętokrzyskie zaczęły nasuwać się chmury i odpuściłem. Co nie znaczy, że się opieprzałem - wstałem o 4:45 i pojechałem na działkę ;D  Tam zawsze jest co robić... Oprysk fungicydem zaraz po kwitnieniu wiśni i śliw, paliki dla malin, "rusztowanie" pod szpaler porzeczkowy itd...

Uwielbiam wstawać rano późną wiosną i latem i zmęczyć się trochę przy drzewkach i krzaczkach - lipcowe zbiory porzeczek i wiśni zawsze uskuteczniam bladym świtem 8) 

 

A na Holmberga II przyjdzie czas - w czasie kolejnej nocki obserwacyjnej. Jeżeli 70mm dało rady, 141mm też da ;D   

[Gość Paweł Trybus]

Wczorajszej nocy pod niebem SQM 21.25 mag/s2 bez trudu upolowałem galaktyczkę Holmberg II w układzie 45x141. Jajowate pojaśnienie widoczne cały czas zerkaniem i momentami na wprost. To był jeden z dwudziestu-kilku obiektów, które namierzyłem w czasie trzygodzinnej, bardzo przyjemnej sesji obserwacyjnej w towarzystwie Piotra Guzika. Wkrótce napiszemy niej parę słów :-)

[pguzik]

Nocą 27/28 maja 2017 testowałem lornetę Omegon Argus 25x100 w Wilczycach koło Mszany Dolnej. Podczas krótkiej nocy astronomicznej niebo zrobiło się bardzo ciemne (SQM-L pokazywał 21.42 mag/"²). Wśród wielu obiektów, które obserwowałem były też M 81 i M 82 wraz z najbliższymi towarzyszkami - NGC 3077 i NGC 2976. Wszystkie 4 były widoczne bardzo ładnie, i mieściły się w jednym polu widzenia. Oczywiście M 81 i M 82 były znacznie jaśniejsze, niemniej jednak ich słabsze koleżanki można było bez problemu odnaleźć, nie znając ich położenia.

[robert_sz]

Moja notatka sprzed kilku lat, obserwacja przed Delte Optical 20x80, zasięg gwiazdowy w zenicie ok. 6.1mag, nisko nad horyzontem zachodzący Księżyc ale faza dość mała i nie przeszkadzał za bardzo. M81 i M82. Piękna para, M81 bardzo duża, jasna w środku. M82 z gwiazdkami w tle, wyraźnie wydłużona i nieregularna. W jednym polu widoczne jeszcze NGC 3077 (9.9 mag SB 13.0 mag) zerkaniem na granicy widoczności, słaba malutka galaktyka tuż przy gwiazdce, oraz NGC 2976 (10.2 mag SB 13.0 mag) widoczna zerkaniem ale o dziwo wyraźniej niż NGC 3077 mimo "gorszych parametrów".