Znajdź zawartość

Tuż pod gwiazdą ? UMa (Alkad ? końcówka ?dyszla? Wielkiego Wozu) poszukamy najciekawszego obiektu w tej okolicy nieboskłonu - Galaktyki Wirowej (M 51; Wir; Whirlpool). Zacznę od mocnego uderzenia ? zdjęć teleskopowych. Pamiętajmy jednak, że fotografie galaktyk nijak się mają do ich obrazów w największych nawet teleskopach amatorskich, nie mówiąc o lornetkach. M 51 + NGC 5195 fotografia z teleskopu Hubble?a Źródło: apod.nasa.gov ? i z teleskopu Newtona 10?; autor: Andrzej Brett (Prot) Źródło: http://www.forumastronomiczne.pl/index.php?/topic/7408-M 51/#entry99784 Jeden z najsławniejszych obiektów głębokiego nieba, obserwowany i fotografowany przez wszelkie teleskopy ? od Synty po Hubble?a ? nie ma wśród lornetkowców dobrej prasy. Rzadko i z pewnym zażenowaniem piszemy o jego obserwacjach, tak jakby były one albo szczególnie trudne albo nieciekawe. Nic bardziej mylnego. Przede wszystkim, ten najokazalszy obiekt gwiazdozbioru Psów Gończych odnaleźć jest bardzo łatwo. Jest to obiekt podwójny, bo spiralnej galaktyce M 51 towarzyszy nieregularna NGC 5195, określana niekiedy jako M 51b. Związane są one grawitacyjnie, ale nie połączone, jakby się mogło wydawać ze zdjęć. Oddziaływania między tymi bliskimi obiektami są jednak bardzo silne, stąd osobliwości w ich strukturze: jasne, podkreślone obszarami gwiazdotwórczymi i dobrze widoczne na zdjęciach ramiona spiralne M 51 oraz całkowicie zniekształcona forma NGC 5195. Galaktyki nie tylko nawzajem wpływają na swoją budowę, lecz także ciążą ku sobie. NGC 5195 spadając na znacznie większą M 51 przeszyła jej dysk, zawróciła ściągnięta grawitacją i ponownie go przeszyła, oddalając się następnie na 2 miliony l. ś. Widoczne na fotografiach wydłużone ramię M 51 z pasmem pyłowym pozornie łączące galaktyki znajduje się co najmniej pół miliona lat świetlnych bliżej nas niż NGC 5195. Terytorialnie galaktyki należą do gwiazdozbioru Psów Gończych, jednak poszukiwanie ich warto rozpoczynać od gwiazdy ? UMa (Alkaid). Półtora stopnia na zachód od niej znajduje się dość jasna (ok. 4,5 mag), biała gwiazda 24 CVn a 0,5° ponad nią słabsza (6,5 mag), pomarańczowa. Na linii tej pary, około 2° na południe, widać trójkącik z gwiazd 7 mag na powierzchni 1°x1°. Przyglądając mu się starannie dostrzeżemy jednak, że nie jest to trójkąt, lecz foremny trapez równoramienny z jednym narożnikiem utworzonym przez całkiem wyraźną plamkę świetlną. Okolice M 51; mapy wytworzył kol. Rokita w oparciu o katalog SAC 8.1. Ze względu na charakterystyczne położenie, wielkość i jasność (8,2?x6,9?, 8,4 mag), M 51 można zobaczyć nawet przez lornetkę 8x42. W powiększeniu 10x trudno jest jeszcze cokolwiek wnioskować o jej kształcie. W większych lornetkach, przy powiększeniach 12-20x, plamka rozciąga się nieco na północ, ukazując najpierw rodzaj dziobka na owalu, później zaś ciasno ułożone odrębne obiekty. Nie zawsze można to zauważyć, ponieważ jasność NGC 5195 jest mniejsza o 1 mag od M 51, zaś odległość kątowa między ich środkami wynosi zaledwie 5?. Tak to wygląda naprawdę: szkic z teleskopu 8? ; autor: Marcin G. (McGoris) Źródło: http://astropolis.pl...-kilka-szkicow/ Przez wielką lornetę lub przez teleskop można niekiedy dostrzec subtelny zarys spiralnych ramion galaktyki. Po raz pierwszy dostrzegł to i naszkicował w połowie XIX wieku irlandzki arystokrata William Parson, bardziej znany jako lord Rosse, używając zbudowanego dla siebie największego ówczesnego teleskopu ? 72-calowego (183 cm) ?Lewiatana z Parsonstown?. Obecnie spiralną strukturę M 51 daje się zobaczyć przez teleskopy amatorskie. Cóż, jakość współczesnej optyki jest nieporównywalnie lepsza a poza tym my już wiemy, czego wypatrywać. Szkic lorda Rosse?a Źródło: www.wsanford.com Lewiatan z Parsonstown Źródło: Wikipedia Odległość do M 51 określa się obecnie na 23 mln l. ś. z dokładnością do 4 mln l. ś. Starsze źródła mówią o odległości większej, nawet ok. 37-40 mln l. ś., podobnie jak w przypadku innych galaktyk należących do grupy M 51. Grupa M 51 składa się z 7-9 galaktyk i zbliżona jest w przestrzeni do grupy M101, której tytułowa przedstawicielka także znajduje się niedaleko na nieboskłonie, tym razem ponad niedźwiedzim ogonem. Z pewnością będziemy świadkami jeszcze wielu korekt zarówno odległości między galaktykami jak ich przynależności do grup czy gromad. Jeśli więc chcesz wyruszyć w podróż na inne wyspy Wszechświata, zaś nasze sąsiadki z Lokalnej Grupy Galaktyk - M31 i M33 są właśnie niedostępne, opatrzyły Ci się lub uważasz, że są zbyt blisko, śmiało kieruj swój wehikuł czasoprzestrzeni w stronę M 51. ?Dobra wycieczka? gwarantowana. Tylko nie zapomnij dać znać, jak poszło!