Skocz do zawartości

Jasne supernowe


Rekomendowane odpowiedzi

Witam,
jakże by mnie mogło zabraknąć tu w wątku icon_biggrin.gif W wątku o możliwości obserwacji rzadkiego zjawiska. Relacja z 24.01.2014r.

Ogólnie mówiąc obserwacje skończyły się w zasadzie tylko na jednym obiekcie - M82.
Zanim wykaraskałem się z domu minęło chyba z 10 min.
3 bluzki, 2 bluzy jesienna kurtka, dresy, 2 pary spodni, podwójne skarpety, ciepłe buty i nawet rękawiczki (!) -
to musiało zając trochę czasu icon_cool.gif
Wychodząc było - 15 *C . Trochę się zdziwiłem że nie czuje w ogóle tego mrozu. Wracając było tylko -16 *C icon_biggrin.gif
Nie rozpisując się za wiele.
Synta 6 i SWA 17 mm czyli 70x supernowa widoczna z trudem na wprost, z łatwością zerkaniem.
Widok naprawdę zacny icon_eek.gif Ładna podłużna wyraźna galaktyka a w niej gwiazda.
SkyLux i SWA 17 mm czyli 41x. Coś jakby majaczyło jednak nie dałem rady się skupić z powodu niewygody.

Wróciłem ponieważ bo coś czułem że mogę się przeziębić. Wracałem z wielką żalem że nie mogę dłużej posiedzieć.
Niebo naprawdę niezłe jak na ostatnie czasy. Zasięg min. 5,5 mag. Przejrzystość niezła, miejscami coś w stylu chmurek (dym ?).

Podsumowując.
Naprawdę trzeba pamiętać że takie temperatury zamieniają obserwacje w męczarnię, walkę o to jak tu się rozgrzać.
Ja np. odśnieżałem icon_lol.gif
Trzeba astronomię i obserwacje kochać by tak poświęcać się.

Czekam na kolejne nocki i supernową.

Jaka szkoda że tak zimno ....... icon_sad.gif Oby do wiosny i gromady Panny icon_wink.gif

 

Dziś już nie ma pogody :(

  • Like 5
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Co do aktualnej, z naszego punktu widzenia, supernowej SN 2014J w Messier 82

można zastanawiać się nad jej rzeczywistymi (i kątowymi) rozmiarami.

 

Uważa się, że eksplozja supernowej wyrzuca dużo materiałów, z prędkością do 30 000 km / s (10% prędkości światła).

W najlepszym razie zatem po 10 dniach będzie miała średnicę: 2*(1/10)*10 = dwa dni świetlne.

 

Przy odległości od nas 12 milionów lat świetlnych nie ma szans na amatorskie obserowawnie jej jako obiektu rozciągłego.

Na fotografiach wychodzi okrągła plamka ale to jest (dla amatorskich urządzeń) faktycznie punkt.

 

Ktoś tu wspomniał o tamtejszych cywilizacjach. Mimo wszystko tylko bardzo mała cześć przestrzeni tamtej galaktyki

znajdzie się "śmiertelnie blisko" od tej supernowej, czyli w odległości rzędu kilkudziesięciu lat świetlnych.

 

Raczej mają piękny widok w nocy, a nie straszny problem.

 

Pozdrawiam

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Musimy wziąć pod uwagę fakt, że obserwujemy zjawisko sprzed około 12 milionów lat,
w promieniu kilkudziesięciu lub nawet kilkuset lat świetnych od epicentrum hipotetyczny obserwator
tym widokiem długo by się nie nacieszył. A uprawnione jest aby rząd wielkości zakładać w tysiącach LY.
Szczególnie chodzi tu o promieniowanie gamma a najbardziej zgubne jest ono w obszarach
wokół osi obrotu supernowej. Promieniowanie ? jest wysokoenergetyczne, rozchodzi się z prędkością światła
i to ono jest najbardziej destrukcyjne, nawet jeśli obserwatorzy tam mieliby ołowiane dachy czy czapki ;)
Ciekaw jestem szybkości, z jaką przemieszcza się wyrzucona tam materia, możliwe, że osiąga nawet 1/3 c,
do tego pomiaru amatorskie metody są niewystarczające. I nie minęło wiele czasu od pierwszej rejestracji 15-go stycznia.

Zjawisko to może być piękne z punktu widzenia ewentualnej cywilizacji technicznej w sąsiedniej
M81 kiedy to 150 tysięcy lat po detonacji dotarły tam pierwsze kwanty promieniowania SN 2014J.

  • Like 1
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Zjawisko to może być piękne z punktu widzenia ewentualnej cywilizacji technicznej w sąsiedniej

M81 kiedy to 150 tysięcy lat po detonacji dotarły tam pierwsze kwanty promieniowania SN 2014J.

 

Trzeba też pamiętać, że mieszkańcy Galaktyki Bodego nie tak dawno temu mieli własną supernową - a w zasadzie kilka lat temu jej światło dopiero dotarło do nas, oni mieli taką informację już 12 mln lat temu z pierwszej ręki 8)  150 tys. lat później cywilizacje na Cygaro mogły obserwować coś podobnego u swoich sąsiadów, jak oni przed 12 mln minus 150 tys laty. Wybuch w M82 jest o tyle ciekawy, że jak wiemy, jest to obszar masowego formowania się wielu młodych gwiazd, o czym pisałem kiedyś na swoim blogu, a taki wybuch zawsze może nieco zaplemnić nowe światy w cięższe pierwiastki.

 

Może to jest sposób na poszukiwanie życia poza Ziemią - nowe i supernowe drogowskazami? 

 

A oto jak, według niektórych, mogłaby wyglądać flaga Mieszkańców Cygara ;)  :

post-813-0-50754900-1390831511.jpg

Źródło: http://zebratigerfish.blogspot.com/2011/08/cigar-galaxy-flag.html

  • Like 1

Uniwersał 270/1500 Dobson ATM PTMA Kielce
BCO 6mm, Celestron Or. 9mm, Kasai Or. 12,5mm; ES 14/82*, X-Cel LX 18mm, Scopos 35mm 2"
O^O Celestron Cometron 12x70
>Prezes PTMA O/Kielce: http://kielce.ptma.pl
>Koordynator SOK PTMA: http://www.sok.ptma.pl 

 
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Pamiętajmy jednak, że mamy nad głową atmosferę, która, jako tarcza, odpowiada 10 metrom wody.

Chodzi raczej o zmianę składu atmosfery (mniej ozonu, itp) czyli obniżenie ochrony przed UV ze Słońca, a nie bezpośrednie zniszczenie życia 

promieniami rentgenowskimi. I uważa się, że życie na Ziemie przetrwało liczne wybuchy supernowych w odległościach rzędu kilkudziesięciu lat świetlnych.

Angielska wiki ma specjalne hasło ("Near-Earth_supernova") o zagrożeniu supernowymi i dopiero odległości poniżej 30 lat świetlnych zadają się budzić poważniejsze obawy. Jakoś też potrafimy się bronić (zasłaniać) w razie czego.

 

Pozdrawiam

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Moje drugie podejście do SN 2014J. Tym razem udane.

Setup znacie. Czasy 26x300s ISO 800

 

 

post-604-0-55265400-1390841393_thumb.png

 

post-604-0-57501000-1390841420_thumb.png

 

 

Pzdr

Szymon

  • Like 4

Baner III.jpg

Wizual: Skymaster 15x70, SYNTA 10"
Foto: SW 150/750+ATIK 383l, guide: SW 80/400+QHY5, na montażu: HEQ5
Foto: TS 130/910+ATIK 383l, guide: SW 80/400+QHY5, na montażu EQ6
Szybka pomoc 

 

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Zapomniałem dodać.

Jest jeszcze naturalna, ostatnia "deska ratunku".

Praktycznie zawsze będą spore obszary na Ziemi, z których tej czy innej supernowej ludzie nie zobaczą! Ani też promieniowania X z jej rejonu.

 

Pozdrawiam

p.s.

Ponieważ istnieje wątek fotograficzny o najnowszej supernowej ale ten też zbiera obrazki (poniekąd dobrze bo widać przykładowy "egzemplarz")

i ma temat taki jaki ma to może warto wydzielić pewne posty stąd w temat typu "Czym zagrażają i co dają nam supernowe" lub podobny.

Ale nie upieram się przy tym ... może jak się rozwinie ;)

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Supernowa SN 2014J ciągle jaśnieje. Średnia ocen wizualnych z ostatniej nocy na AAVSO wynosi 10.6 +- 0.2 mag. Szkoda, że pogoda dd.

No to biorąc pod uwagę to co pisał wcześniej Piotr...

 

Warto zwrócić uwagę, że ta supernowa już jest jedną z najjaśniejszych supernowych ostatnich kilkudziesięciu lat. W ciągu ostatnich 50 lat z naszej półkuli było widać zaledwie 7 supernowych, które w maksimum miały jasność większą lub równą 11.5 mag:

 

2011 - SN 2011fe ( 9.9 mag) w M101

2004 - SN 2004dj (11.2 mag) w NGC 2403

1993 - SN 1993J  (10.2 mag) w M81

1991 - SN 1991T (11.0 mag) w NGC 4257

1980 - SN 1980K (11.4 mag) w NGC 6946

1971 - SN 1971I  (11.5 mag) w M63

1970 - SN 1970G (11.5 mag) w M101

 

..SN 2014J idzie na rekord! :)

  • Like 1

Baner III.jpg

Wizual: Skymaster 15x70, SYNTA 10"
Foto: SW 150/750+ATIK 383l, guide: SW 80/400+QHY5, na montażu: HEQ5
Foto: TS 130/910+ATIK 383l, guide: SW 80/400+QHY5, na montażu EQ6
Szybka pomoc 

 

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Podobieństwo krzywych jasności prawie wszystkich znanych supernowych typu Ia
doprowadziło do ich stosowania jako "standardowych świec" w pozagalaktycznych astronomii.

 

Z tego co udało mi się znaleźć wnioskuję (może ktoś to skoryguje jak jest inaczej) że maksymalna jasność

(najwyższy punkt wykresu; nikiel odgrywa wtedy największą rolę jako emiter promieniowania)

występuje zwykle po około 4 tygodniach od początku wybuchu supernowej Ia (białego karła).

 

Pozdrawiam

post-1068-0-62999100-1390915632.jpg

  • Like 1
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Na bieżąco śledzę obserwacje supernowej na AAVSO i parę dni temu porównałem sobie je z obserwacjami kilku wcześniejszych supernowych typu Ia. Od tego momentu z każdym dniem utwierdzam się w przekonaniu, że supernowa SN 2014J jest już blisko maksimum blasku.

Myślę, że maksimum to wypadnie za kilka dni, a supernowa nie będzie wtedy raczej jaśniejsza niż 10.0 mag. Wygląda na to, że jednak między nami a nią jest trochę pyłu.

Tak, czy siak będzie to jedna z najjaśniejszych supernowych ostatnich kilkudziesięciu lat, a w niewielkich, amatorskich teleskopach będzie ją można podziwiać jeszcze przez wiele tygodni.

  • Like 2
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

No i stało się!

Jeszcze chyba nie ma oficjalnych informacji na ten temat, ale wiele wskazuje na to, że mamy kolejną supernową w ciekawej galaktyce na naszym niebie! Tym razem gwiazda rozbłysła w galaktyce spiralnej M99 oddalonej od nas o 60 mln ly wchodzącej w skład Gromady w Pannie. Pierwsze doniesienia mówią o jasności ok. 15,7 mag. Zarówno M82, jak i M99 są na naszym niebie praktycznie przez całą noc, więc obie supernowe będą z Polski dobrze widoczne ;)

 

post-813-0-12005400-1390958498_thumb.jpg

 

Animacja przed i po wybuchu:

post-813-0-65981000-1390958455.gif

 

To już 4-ta supernowa w M99 w ciągu ostatnich 50 lat, wszystkie były typu II. Żadna z nich nie przekroczyła jasności 14 mag. 

 

Więcej informacji o supernowej znajdziecie TUTAJ i TU, natomiast ja polecam jeszcze bardzo ciekawy opis galaktyki M99 na Universetoday.

 

  • Like 5

Uniwersał 270/1500 Dobson ATM PTMA Kielce
BCO 6mm, Celestron Or. 9mm, Kasai Or. 12,5mm; ES 14/82*, X-Cel LX 18mm, Scopos 35mm 2"
O^O Celestron Cometron 12x70
>Prezes PTMA O/Kielce: http://kielce.ptma.pl
>Koordynator SOK PTMA: http://www.sok.ptma.pl 

 
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Bardzo ciekawie cię robi na tym naszym niebie. 2 SN to już nie lada gratka. No to Panowie - kierujemy teleskopy...

  • Like 1

Baner III.jpg

Wizual: Skymaster 15x70, SYNTA 10"
Foto: SW 150/750+ATIK 383l, guide: SW 80/400+QHY5, na montażu: HEQ5
Foto: TS 130/910+ATIK 383l, guide: SW 80/400+QHY5, na montażu EQ6
Szybka pomoc 

 

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Bardzo ciekawie cię robi na tym naszym niebie. 2 SN to już nie lada gratka. No to Panowie - kierujemy teleskopy...

Ta supernowa w M99 na razie jest dość słaba. Na niebie mamy jeszcze jedną supernową jaśniejszą od niej - SN 2014G w galaktyce NGC 3448 w Wielkiej Niedźwiedzicy ma jasność około 14.5 mag.

  • Like 1
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Uwzględniając typ tegorocznych (powyższych) supernowych i odległość rozumiem, że maksymalną jasność (na niebie) można, z niezłą dokladnością zaprognozować?!

Jak (jednak) wielkie mogą być "niespodzianki" in plus?

Pozdrawiam

p.s.

Czytałem, że jedną z dróg do supernowej może być zderzenie się dwóch białych karłow ale to chyba nadal będzie Ia ? .... czyli mało szans na zaskoczenie?

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Uwzględniając typ tegorocznych (powyższych) supernowych i odległość rozumiem, że maksymalną jasność (na niebie) można, z niezłą dokladnością zaprognozować?!

Jak (jednak) wielkie mogą być "niespodzianki" in plus?

To co można prognozować, to jak zauważyłeś, maksymalna jasność - na "niespodzianki na plus" w stosunku do takiej prognozy raczej nie ma co liczyć.

  • Like 1
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Ciekawe, że galaktyka M82 jest fotografowana średnio co dwa dni przez 0.76m Katzman Automatic Imaging Telescope (KAIT) jako część programu obserwacyjnego Lick Observatory Supernova Search (LOSS). Ale automatyczne procedury zawiodły - nie wykryły wcześniej supernowej SN 20143J na tle skomplikowanej struktury M82. Została odkryta przypadkowo przez człowieka (astronoma :) ) Fossey'a na zajęciach obserwacyjnych ze studentami w dn.21 stycznia 2014r. Jednak nadal ludzie oko jest czasami niezastąpione ... :)

Supernowa jest widoczna na zdjęciach z 16stycznia 2014r, ale nie widać jej na zdjęciach z 14 stycznia.

post-645-0-91364700-1391288000_thumb.jpg

Górny wiersz: zdjęcia KAIT supernowej SN 2014J dla trzech różnych momentów.

Drugi wiersz: zdjęcia różnicowe KAIT dla trzech różnych momentów (po "odjęciu" obrazu galaktyki).

Wiersze trzy i cztery: analogicznie jak 1 i 2, ale dla innego teleskopu (0.5m teleskop Itagaki Astronomical Observatory - Japonia).

 

Więcej informacji na ten temat można znaleźć pod poniższym linkiem w j.ang.

http://arxiv.org/pdf/1401.7968.pdf

  • Like 2

EQ3_2 z napędem w RA + Cannon 400D + obiektywy 300/200/85mm 

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Chyba raczej odejmują stare, referencyjne zdjęcie tego samego obszaru od świeżego i tak powstaje różnica - jeśli coś się pojawiło, to wychodzi. Jak czasami przeglądam tak pojedyncze klatki: po zalignowaniu można je odejmować od siebie w Maximie (Process -> Pixel math -> Substract), albo nawet PS. Ale jeszcze nic mi ciekawego nie wyskoczyło :)

  • Like 1

jolo-astrojolo.png

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Ciekawe jak oni to robią ze galaktyka jest odejmowana ze zdjęcia ?

 

W publikacji M.Ganeshalingam'a ze współpracownikami w 2010r.  jest opisana cała ta procedura dla teleskopu KAIT. W szczególności w rozdziale 3.2 jest wyjaśnione w jaki sposób uzyskuje się wzorzec/template galaktyki i następnie "odejmuje" ...

Z tego co zrozumiałem to ten wzorzec jest zdjęciem galaktyki wykonanym przy bardzo dobrej pogodzie (mały seeing), gdy już supernowej nie widać na zdjęciu. W zdjęciach wzorcowych jest uwzględniony bias, flat, ew. promieniowanie kosmiczne. Może też być stack z kilku dobrych zdjęć.

 

A potem tylko korzystamy z pakietu redukcji danych IRAF-procedura "task psfmatch" (IRAF --> darmowy, używany przez zawodowych astronomów) lub ASIS (?)

i gotowe ... :)

 

A teraz wracamy do rzeczywistości ...

Też robię fotometrię SN2014J (mam póki co pomiary DSLR z 5 dni) i mnie czeka opracowanie jakiejś procedury na "odjęcie" od bieżących zdjęć pomiarowych fotki z wzorcem galaktyki M82. Muszę poczekać aż supernowa spadnie z jasnością do 15-16 mag. Wtedy pomyślimy :)

Pewnie skorzystam z rady Jolo.

  • Like 2

EQ3_2 z napędem w RA + Cannon 400D + obiektywy 300/200/85mm 

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Wczoraj wieczorem w Krośnie chmury się trochę poprzecierały. Wyciągnąłem zatem 33 cm Taurusa i skierowałem go w stronę M82. Co prawda tamten obszar przesłonięty był przez cienkie chmury i gołym okiem zasięg nie przekraczał 3 mag, jednak w teleskopie supernowa była widoczna doskonale, choć galaktyka ledwie majaczyła zerkaniem. Później warunki na chwilę się trochę poprawiły (zasięg gołego oka sięgał 5.5 mag), dzięki czemu także galaktyka stała się doskonale widoczna. Supernowa świeciła wtedy bardzo jasno na tle poprzecinanego pasmami pyłu dysku galaktyki. Była ona zauważalnie słabsza od pobliskiej gwiazdy o jasności 10.0 mag, za to w porównaniu z gwiazdą 10.6 mag wydawała się być równa jasnością lub nieznacznie od tej gwiazdy jaśniejsza. Jasność supernowej oszacowałem zatem na 10.5 mag.

 

Pozdrawiam

Piotrek Guzik

  • Like 2
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

W styczniu 2014r udało mi się focić SN 2014J przez 5 nocy obserwacyjnych moim zestawem Tair 300mm + Cannon 400D + EQ3-2(+nap.RA).

A dzisiaj zrobiłem przymiarki do "fotometrii lustrzankowej" tej supernowej za pomocą Irisa (moduł automatycznej fotometrii). Zrobiłem fotometrię różnicową, gdzie automatycznie w jednym przebiegu mierzyłem pięć apertur o średnicy 6 pikseli:

#1 - gwiazda porównania (comparison star),

#2 - gwiazda zmienna SN 2014J,

#3 - gwiazda testowa (check star),

#4 - apertura tła "nieba" dla supernowej,

#5 - apertura tła nieba poza galaktyką.

post-645-0-63438100-1391381280_thumb.jpg

 

Wyznaczenie jasności supernowej wykonałem w trzech wariantach w zależności od tego gdzie mierzyłem tło "nieba" dla supernowej (apertury #4a,#4b,#4c - patrz również powyższy rysunek). Do posta załączyłem przykładowy arkusz kalkulacyjny z wyznaczeniem jasności supernowej. Okazało się że wartości zbliżone do tych z bazy AAVSO z dn.1 lutego 2014 można uzyskać w wariancie #4a (apertura tła "nieba" supernowej od strony końca "cygara" M82) - standardową jasność dżonsonowską V=10,452 mag. Tło nieba dla supernowej mierzone poza galaktyką M82 (apertura #4c) zawyża jasność supernowej aż o 0,4mag (V=10,042), a pomiar w pobliżu centrum galaktyki (apertura #4b) zaniża tą jasność aż o ok. 0,4mag (V=10,835).

post-645-0-10560300-1391381315.jpg

 

Aktualna krzywa zmian blasku w barwach B, V, R w bazy AAVSO dla SN 2014J.

post-645-0-51523100-1391381340_thumb.jpg

 

Na forum AAVSO znalazłem wątek poświęcony tematowi fotometrii SN. Dyrektor AAVSO A.Henden streścił to mniej więcej następująco:

... najlepszą metodą jest sposób wykorzystujący archiwalne zdjęcie danej galaktyki, ale bez supernowej, wykonane tym samym sprzętem. Następnie przeskaluj to zdjęcie w ten sposób, aby galaktyka zniknęła po odjęciu/substrakcji archiwalnego zdjęcia od bieżącego. Na takie fotce następnie można robić fotometrię.

Jeżeli nie posiadasz zdjęcia archiwalnego galaktyki to wtedy:

a) zaczekaj mniej więcej rok lub dwa, gdy supernowa będzie słaba. Wtedy zrób zdjęcie galaktyki i przeprowadź processing danych fotometrycznych.

b ) Zastosuj jakieś inne techniki wygładzania/modelowania, aby wyznaczyć tło "nieba" (przykład "sztucznej gwiazdy" jest skrótowo omówiony na w. w. wątku AAVSO),

c) Ignoruj wszystko i żyj z myślą, że robisz kiepską fotometrię w miarę jak supernowa słabnie ...

:)

 

Niestety nie mam zdjęcia M82 sprzed wybuchu supernowej wykonanego moim sprzętem :(

Mam czekać rok albo dwa ... ? :( :( :(

Ech ... Nie wiedziałem, że fotometria supernowych wymaga benedyktyńskiej cierpliwości.

Pozostaje jeszcze do ew.sprawdzenia wariant  b ).

SN2014J_2014_02_01_18_09UT(ap_1pkt_6px)_wariant_4a_PL(zmien_rozszerzenie_na ODS).TXT

  • Like 3

EQ3_2 z napędem w RA + Cannon 400D + obiektywy 300/200/85mm 

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Najbardziej mnie się podoba ten podpunkt  :D

 

c) Ignoruj wszystko i żyj z myślą, że robisz kiepską fotometrię w miarę jak supernowa słabnie ...

Atik 383L+, 314E, Eos 600D, CT8, Canon EF-S 55-250, Canon EF-S 18-55 + 2 lewe ręce ? 

Banero_A_clone.png 2023-02-26_181337c.png.df966a0f5aaffa755988448a083ffa7e.png RazorbackRustTributeLg_clone.png   

 

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Dołącz do dyskusji

Możesz dodać zawartość już teraz a zarejestrować się później. Jeśli posiadasz już konto, zaloguj się aby dodać zawartość za jego pomocą.

Gość
Dodaj odpowiedź do tematu...

×   Wklejono zawartość z formatowaniem.   Usuń formatowanie

  Dozwolonych jest tylko 75 emoji.

×   Odnośnik został automatycznie osadzony.   Przywróć wyświetlanie jako odnośnik

×   Przywrócono poprzednią zawartość.   Wyczyść edytor

×   Nie możesz bezpośrednio wkleić obrazków. Dodaj lub załącz obrazki z adresu URL.

  • Ostatnio przeglądający   0 użytkowników

    • Brak zarejestrowanych użytkowników przeglądających tę stronę.
×
×
  • Dodaj nową pozycję...

Powiadomienie o plikach cookie

Umieściliśmy na Twoim urządzeniu pliki cookie, aby pomóc Ci usprawnić przeglądanie strony. Możesz dostosować ustawienia plików cookie, w przeciwnym wypadku zakładamy, że wyrażasz na to zgodę.

© Robert Twarogal * forumastronomiczne.pl * (2010-2023)