Obiekt tygodnia 02.02.2020 Układy wielokrotne w M44

[pmochocki]

Po zakupie lornetki 15x70 zacząłem wertować swoje książki i czytać je ponownie, z nastawieniem na obserwacje lornetkowe. Wtedy w kultowej książce "The Messier Objects" Stephena Jamesa O'Meara'y wyczytałem, że "przynajmniej jedna piąta wszystkich gwiazd [w gromadzie M44] to układy podwójne!" (At least one-fifth of all the stars are doubles!). Od razu w głowie zrodził się pomysł. Jak Łukasz @lukost może wyszukiwać sobie w M44 galaktyk, to czemu nie poszukać w tej gromadzie układów wielokrotnych za pomocą lornetki. 

Wystarczy tylko wyszukać je w literaturze, znaleźć mapkę M44 i gotowe - "bułka z masłem Nutellą" jak to mawiają moje dzieci. Tak rozpoczęła się przygoda z tym oto OT. Powiem szczerze, że były to najdłuższe przygotowania do obserwacji w moim trzyletnim stażu obserwacyjnym.

M44. Fragment pierwszego zdjęcia wykonanego 13-calowym szerokokątnym teleskopem w Obserwatorium Lowell, 6 kwietnia 1929r. Źródło: "Burnham's Celestial Handbook, Volume One" Robert Burnham

Co prawda gromada M44 jest widoczna gołym okiem, ale pod podmiejskim niebie zanieczyszczonym światłem czasami trudno ją odnaleźć. Niestety gwiazdy konstelacji Rak, w której mieści się nasz obiekt tygodnia nie są w tym przypadku zbyt pomocne. Sposób? Szukamy głowy rudego bliźniaka, gwiazdy Pollux oraz Serca Lwa - gwiazdy Regulus. Następnie celujemy lornetką czy szukaczem w mniej więcej środek odcinka łączącego te gwiazdy. W ten sposób odnajdujemy Asellus Borealis (?północny osioł?) i Asellus Australis (?południowy osioł?), a między nimi M44.

Źródło: "The Messier Objects" Stephen James O'Meara

Aratos z Soloj w swoim poemacie "Fenomeny" (Phainómena) napisanym około 260 roku p.n.e nazywa gromadę Achlus - "mała mgiełka". Hipparchos z Nikei w swoim atlasie (130 r. p.n.e) określa nasz obiekt tygodnia jako Nephelion czyli "mała chmurka". Klaudiusz Ptolemeusz w swojej "Wielkiej rozprawie astronomicznej" (Algamest około 140 r. n.e.) wspomina o tej gromadzie jako mgławicy. 

W 1609 roku Galileusz jako pierwszy obserwował nasz obiekt tygodnia przez teleskop. T.W.Webb twierdzi, że Galileusz dostrzegł 36 jasnych gwiazd w tej gromadzie. Nigdy się pewnie nie dowiemy czy był pierwszym człowiekiem, który dostrzegł pojedyncze gwiazdy w tym obiekcie. Stephen James O'Meara pisze w swojej książce, że bez większych problemów wyraźnie widział gołym okiem pojedyncze gwiazdy gromady. Należy dodać, że było to na wysokości 14000 stóp i że używał maski z tlenem. Ale... na wysokości 9000 stóp i bez tlenu był w stanie dostrzec tuzin gwiazd. Przyznaje jednak, że były to trudne obserwacje. Czyli da się gołym okiem bez wspomagaczy   Jak komuś też się udało, niech się pochwali. 

Obecnie szacuje się, że gromada składa się z ponad tysiąca gwiazd powiązanych grawitacyjnie. 68% stanowią karły typu M. Gwiazdy ciągu głównego typu F, G i K to 30% całej populacji, a 2% stanowią jasne gwiazdy typu A. W gromadzie występuje pięć olbrzymów - cztery K0 III i jeden G0 III. Zidentyfikowano także jedenaście białych karłów. Jednak jak my patrzymy na gromadę przez lornetkę, to widzimy w niej głównie typy gwiazd najrzadziej w gromadzie występujące. Czyli gwiazdy typu A i olbrzymy. Oto lista 15 najjaśniejszych gwiazd w naszym obiekcie wraz z jasnością i typem gwiazdowym:

Źródło: "Burnham's Celestial Handbook, Volume One" Robert Burnham

No dobra, ale co z układami wielokrotnymi? O'Meara przecież obiecał dużo układów podwójnych. Richard J. Bartlett potwierdził jednym lakonicznym zdaniem w książce "Easy Things to See With a Small Telescope": "Dużo gwiazd podwójnych można odnaleźć tu [M44]" (There are a lot of doubles to be found here). Jedyny konkret jaki znalazłem w posiadanej literaturze był w "Star Watch" Philipa Harringtona: "Jednym z najciekawszych widoków, które można zobaczyć przez teleskop w M44 jest trio blisko usytuowanych gwiazd skatalogowanych jako Burnham 584." (One of the most interesting telescopic sights to look for within M44 is a trio of closely set stars listed in catalogs as Burnham 584). W związku z zaistniałą sytuacją zacząłem sam wyszukiwać układów używając SkySafari i https://www.stelledoppie.it. Podobnie wyglądała sprawa z szczegółową mapą M44. Dedykowana mapa Plejad jest dostępna w co drugim atlasie, a M44? No cóż... trzeba było poradzić sobie inaczej. Poniżej mapa która wygenerowałem przy pomocy https://www.aavso.org/apps/vsp/. Następnie lekko ją poprawiłem, gdyż Variable Star Plotter centralną gwiazdę oznacza krzyżykiem i niestety na dodatek pominął on jedną istotną gwiazdę ?. S750 występuje w SkySafari, jest też na mapie na zdjęciu u Łukasza w obiekcie tygodnia z 01.12.2019r. Ale... gwiazda ta nie jest skatalogowana w Henry Draper Catalogue, wiec Variable Star Plotter jej nie rysuje. Dla zwykłych śmiertelników używających lornetek 10x50 czy 15x70 przygotowana mapa powinna wystarczyć. Jest w dużej rozdzielczości i nadaje się do druku. Prawdziwi wyjadacze i posiadacze większych lornetek, czy teleskopów, mogą sami wygenerować mapę uwzględniającą słabsze gwiazdy czy mapę z widokiem lustrzanym.

M44, północ na górze, widok prosty (lornetkowy), pole widzenia obejmuje 80', uwzględniono gwiazdy do 10mag.

 

Bu584 - Wypatrzyłem trzy składniki (A, C i D)

Składniki	Kąt pozycyjny [°]	Seperacja ["]	Jasność 1 [mag]	Jasność 2 [mag]
AB	290	0.9	7.31	12.30
AC	158	45.7	7.31	7.47
AD	242	92.1	7.31	6.67
Da,Db	239	0.5	6.67	9.87
DC	89	99.5	6.67	7.47
DE	3	35.4	6.67	11.75

 

Epsilon Cancri - Wypatrzyłem dwa składniki (A i B)

Składniki	Kąt pozycyjny [°]	Seperacja ["]	Jasność 1 [mag]	Jasność 2 [mag]
AB	150	134	6.28	7.48

 

39 Cancri - Wypatrzyłem cztery składniki (A, B, C i D)

Składniki	Kąt pozycyjny [°]	Seperacja ["]	Jasność 1 [mag]	Jasność 2 [mag]
AB	150	151.8	6.47	6.58
AC	309	134.0	6.47	9.03
AD	111	134.9	6.47	8.79
AR	150	290.3	6.47	11.63
AS	325	261.7	6.47	10.14
BR	147	140.3	6.61	11.63
CS	340	137.1	9.03	10.14

 

S570 - Wypatrzyłem trzy składniki (A, C i D)

Składniki	Kąt pozycyjny [°]	Seperacja ["]	Jasność 1 [mag]	Jasność 2 [mag]
AB	84	57.3	7.47	9.64
AC	345	178.6	7.47	9.35

 

Struve 1254 - Wypatrzyłem trzy składniki (A, C i D)

Składniki	Kąt pozycyjny [°]	Seperacja ["]	Jasność 1 [mag]	Jasność 2 [mag]
AB	55	20.8	6.44	10.37
AC	343	62.5	6.52	7.61
AD	44	83.5	6.52	9.20
AE	156	15.6	6.52	12.50
Ba,Bb	25	1.8	9.50	15.10
CD	91	76.1	7.61	9.20

 

Na koniec można też wyszukać czterech olbrzymów K0 III:

A Tobie udało się znaleźć układy wielokrotne w M44? Spróbuj i daj znać jak poszło! 

PS: Uważny czytelnik na pewno zauważył, że olbrzym G III o którym wspomniałem w tekście nie znalazł się na liście najjaśniejszych gwiazd gromady zaczerpniętej z książki Roberta Burnhama "Burnham's Celestial Handbook, Volume One". Nie ma też go na załączonej mapie. Więc o co chodzi?
 

Spoiler

Olbrzym ten to gwiazda 35 Cancri i w czasach pisania książki nie uważano jej za część tej gromady otwartej. Jednak według >>Wang, P. F.; et al. (March 2014), "Characterization of the Praesepe Star Cluster by Photometry and Proper Motions with 2MASS, PPMXL, and Pan-STARRS", The Astrophysical Journal, 784<< tak właśnie jest. Patrząc na odległość tej gwiazdy od centrum gromady wydaje się to nieprawdopodobne.

EDIT: Poprawione tabelki.

[eszetka]

Kawał dobrej roboty! Dziękuję po raz kolejny

[Damian P.]

18 godzin temu, pmochocki napisał:

Czyli da się gołym okiem bez wspomagaczy   Jak komuś też się udało, niech się pochwali. 

Kilka lat temu coś tam widziałem. Z tego co wiem, zawsze było to kilkanaście kilometrów od Włodawy i podczas dobrej przejrzystości powietrza.

Luty 2015.

"Gołym okiem przyglądałem się dość długo M44. Udało mi się wyodrębnić co najmniej dwie gwiazdy, z czego jedna, prawie centralnie w środku, czasem widniała ledwo po spojrzeniu na wprost. Podczas tego starałem się zakrywać długopisem bardzo jasnego Jowisza, lekko go przygasając."

Marzec 2015.

"Dorwałem potem w końcu M67 gołym okiem. Nie było to łatwe zadanie, jednak słaba, jakby lekko owalna plamka, pojawiała się pomiędzy parkami gwiazd. Zakrywałem przy tym długopisem lub palcem, bijącego po oczach nieopodal Jowisza. Był także moment, że w Żłóbku widziałem na wprost, dość dobrze, dwie gwiazdy."

Odnośnie gwiazd podwójnych, to nigdy nie zwracałem na nie celowo uwagi, jednak chyba niektóre z wyżej wymienionych, załapały się na moich szkicach z lornetki 10/50, sprzed kilku lat. Dziś wróciłem do tych szkiców i pobawiłem się od nowa trochę obróbką; przyciąłem trochę ogonków i zmniejszyłem oraz rozjaśniłem kilka głównych gwiazd.

[pmochocki]

W dniu 2.02.2020 o 20:04, Damian P. napisał:

Odnośnie gwiazd podwójnych, to nigdy nie zwracałem na nie celowo uwagi, jednak chyba niektóre z wyżej wymienionych, załapały się na moich szkicach z lornetki 10/50, sprzed kilku lat.

Załapały się:
Bu584 - A, C i D
Epsilon Cancri - A i B
39 Cancri - A i B
Struve 1254 - A i C 

Jestem pod wrażeniem precyzji szkiców.

[ppbb]

No patrzcie Państwo! Tyle razy patrzyłem na Żłóbek, a nigdy nie zwróciłem uwagi na układy podwójne w nim zawarte. ?