Obiekt tygodnia 29.07.2020 R Scuti

[pmochocki]

Białe noce umila nam kometa C/2020 F3 NEOWISE. Mimo, że jest tak nisko nad horyzontem, jej widok zapiera dech w piersiach. Jak już wyskoczymy w samym środku nocy fajnie by było coś jeszcze pooglądać. Jest księżyc i są planety... Osobiście ostatnio oglądałem też M81/M82, M44, M11 oraz Chichotki z plaży w Gdańsku. Pomyślałem, że może czas na coś nowego w zasięgu lornetki, co można by obejrzeć podczas następnego wypadu na kometę. Otworzyłem książkę "Observing Variable Stars - A guide for the beginner" autorstwa David H. Levy na rozdziale "Jasne, łatwe i interesujące", i od razu zrodził się pomysł na obiekt tygodnia. Tydzień później znów mogłem oglądać kometę tym razem z żoną na działce i była to też okazja oglądania mojej dzisiejszej propozycji - gwiazdy zmiennej R Scuti! Fakt, że jest ona gwiazdą zmienną został odkryty przez Edwarda Pigott w 1795 roku. To były czasy, w których znanych była tylko garstka gwiazd zmiennych. 

Jasna:
R Scuti w maksimum osiąga ona 4.2^mag i jest widoczna gołym okiem. Natomiast w minimum jej jasność potrafi spaść do prawie 9^mag, ale i wtedy nawet mała lornetka pozwoli nam na estymację jasności. Dla formalności należałoby dodać, że jest ona najjaśniejszą gwiazdą typu RV Tauri.

Łatwa:
Nasza bohaterka leży w konstelacji Tarcza. Gdy obejrzałem mapę wygenerowaną za pomocą Variable Star Plotter wiedziałem, że jej odnalezienie będzie dziecinnie proste:

Jednak po pierwszych obserwacjach okazało się, że jest to jeszcze prostsze niż myślałem. Wystarczy odnaleźć M11 i charakterystyczny trapez na północnym zachodzie. Jeden z rogów trapezu jest naszą bohaterką.

Aladin Lite - Aladin Sky Atlas (DSS2 Blue grayscale); M11 zaznaczony na niebiesko a R Scuti na czerwono

Ponadto ilość gwiazd odniesienia w pobliżu sprawia, że szacowanie nie powinno sprawić problemu nawet początkującym obserwatorom gwiazd zmiennych.

Interesująca:
Gwiazdy zmienne typu RV Tauri często mają nieco nieregularne krzywe blasku, zarówno pod względem amplitudy, jak i okresu, ale R Scuti jest szczególna. Ma jeden z najdłuższych okresów znanych dla tego typu gwiazd, a jej krzywa blasku ma szereg niezwykłych cech: sporadyczne ekstremalne minima, przerywane przestoje z niewielkimi nieregularnymi zmianami, które mogą trwać latami oraz okresy chaotycznych zmian jasności. Leon Campbell i Luigi Jacchia w książce "The Story of Variable Stars" piszą o niej tak: "Dobry przyjaciel wielu obserwatorów gwiazd zmiennych, R Scuti, należy do grupy gwiazd typu RV Tauri [?] ta gwiazda jest dobrym przykładem bardzo fantazyjnej krzywej jasności"

Gwiazdy typu RV Tauri należą do małej, ale interesującej klasy gwiazd zmiennych składających się z pulsujących olbrzymów i nadolbrzymów z przedziału typów widmowych F-K. Wykazują one charakterystyczne zmiany jasności z naprzemiennymi głębokimi i płytkimi minimami. Ich okresy, definiowane jako przedział czasu pomiędzy dwoma głębokimi minimami, zawierają się w przedziale od 30 do 150 dni.

Źródło: Wikipedia

Gwiazdy RV Tauri wydają się leżeć gdzieś pomiędzy Cefeidami i Mirydami. Uważa się, że badając tę klasę gwiazd, możemy dowiedzieć się więcej o przejściu między dwoma ważnymi fazami ewolucji gwiazd. Chociaż dokładna natura gwiazd typu RV Tauri jest wciąż nieznana, zaproponowano wiele teorii wyjaśniających mechanizm tych zmian. Obecnie uważa się, że podstawowa zmienność wynika z pulsacji, przy czym naprzemienna krzywa światła zależy od rezonansu w stosunku 2:1 między składową podstawową i pierwszą harmoniczną.

To że nasza bohaterka ma więcej niż jeden okres zmian, można pokazać stosując dyskretną transformację Fouriera . To przekształcenie matematyczne umożliwia przejście z funkcji opisanej w dziedzinie czasu do funkcji opisanej w dziedzinie częstotliwości. Używając programu VStar dostępnego na stronie AAVSO pobrałem dane z obserwacji w latach 2001-2003:

Następnie używając tego samego programu uśredniłem wyniki obserwacji i zastosowałem dyskretną transformatę Fouriera:

Wykres ukazuje wyraźne dwa okresy w okolicach 140 i 70 dni. 

R Scuti jest jedną z popularniejszych gwiazd zmiennych i w bazie AAVSO jest już ponad 187000 zarejestrowanych obserwacji. 
A Ty już obserwowałeś R Scuti? Udało się Tobie oszacować jej jasność? Spróbuj i daj znać jak poszło!

PS: Osoby po raz pierwszy obserwujące gwiazdy zmienne zachęcam do przeczytania: AAVSO Polish Manual

 

Edytowane 29 Lipca 2020 przez pmochocki