STF 1830, 1831 / UMa (poprzedzone powitaniem i wstępem)

[Gość]

Cześć wszystkim!

 

Mam na imię Wojtek, mieszkam w Poznaniu. Interesują mnie przede wszystkim gwiazdy wielokrotne, które początkowo były tylko koniecznością spowodowaną jasnym niebem, z czasem stały się czymś więcej.

Kilka osób może mnie kojarzy, zna mnie na pewno jedna :)

 

Dotąd byłem obecny tylko na Astromaniaku, jedno polskie forum całkowicie mi wystarczało. Tam też rok temu zacząłem wątek o tematyce gwiazd podwójnych i wielokrotnych, niestety szybko temat umarł śmiercią naturalną. Chciałem zrobić zbyt wiele, mając do dyspozycji za mało czasu... Nieraz chciałem do tego wrócić, ale nie byłem w stanie.

Kilka dni temu przeglądając FAA, zauważyłem, że jest tu oddzielny dział poświęcony gwiazdom wielokrotnym, poczułem przez to przypływ endorfin :) i pomyślałem, że reaktywacja tematu w tym miejscu to całkiem dobry pomysł i właśnie dlatego się tu zarejestrowałem. Co prawda dział jest raczej martwy, lecz dzięki temu moje wpisy nie zginą w morzu innych ;) No i może wniosę trochę życia do tego miejsca.

Z poprzedniego roku mam kilka szkiców z ciekawymi układami, postaram się z czasem je opracować, no i oczywiście popracuję nad nowymi.

Nikomu, sobie zwłaszcza, nie obiecuję, że będę to robił często i regularnie.

 

-----

 

Trochę o moich warunkach oraz o sprzęcie, którego używam:

Poznań niebem nie rozpieszcza, ponadto mój balkon skierowany jest na zachód w kierunku centrum miasta, więc dostępny fragment nieba w którym zasięg gołym okiem waha się od 4 do 4,5 mag mam mocno ograniczony.

 

Moim głównym teleskopem jest refraktor SW Equinox ED 4,7" f/7,5, który posiadam mniej więcej od czerwca zeszłego roku. Jestem z niego bardziej niż bardzo zadowolony, odkąd go mam ani razu nie pomyślałem o obserwacjach moim drugim refraktorem - Meade ED APO 5000 3,1" f/6, a korzystałem z niego z dużą przyjemnością.

Posiadam dwa montaże: paralaktyczny SW Heq 5 oraz azymutalny WO EZ-Touch, którego używam najczęściej. Razem z podkładkami antywibracyjnymi wszelkie drgania spowodowane ostrzeniem lub przesuwaniem w powiększeniu 300x są tłumione w przeciągu 1 do 1,5s.

 

Dwa miesiące temu skończyłem wreszcie kompletować zestaw okularów specjalnie do DS ("double stars" - to u mnie będzie znaczył ten skrót): Plössle Tele Vue 32, 20, 15, 11 i 8 mm oraz TV Nagler Zoom 3-6 mm dają mi parafokalność w zakresie powiększeń od 28x do 300x, dobrą jakość optyczną, AFOV idealne do mojego celu oraz pełną wygodę (żonglerka lekkimi parafokalnymi okularami to kwintesencja ergonomii w obserwacji DS). Pomocniczo korzystam z okularu mikrometrycznego Baader Micro Guide 12,5mm, którego w razie potrzeby łączę z Barlowem Celestron Ultima 2x (w praktyce nieco więcej niż 2x). Na szczęście większość szklarni zdobyłem z drugiej ręki, nowe są tylko trzy okulary, dzięki czemu nie zszedłem na zawał.

 

 

-----

 

Atlasy: posiadam dedykowany obserwacjom DS "The Cambridge Double Star Atlas" lecz korzystając z niego przy teleskopie 4,7" odczuwałem niedosyt; ten Atlas będzie mi służył chyba tylko jak zdarzy mi się gdzieś wyjechać z małym refraktorem - Meadkiem.

Moim głównym atlasem jest "Uranometria 2000.0", ale żeby nadawał się do moich celów trzeba go najpierw uzupełnić. Robię to w kilku krokach:

1) VirtualColony - korzystając z tej wyszukiwarki, przygotowuję listę gwiazd o określonych parametrach (jasność, separacja) pokrywającą określone mapy Uranometrii (czyli określam zakres deklinacji i rektascencji) i ją drukuję.

2) opisuję gwiazdy w atlasie, w razie potrzeby je również nanoszę

3) lista wygenerowana przez VirtualColony nie zawsze jest kompletna jeżeli chodzi o układy wielokrotne, więc jeżeli widzę oznaczenia poszczególnych składników (co oznacza, że jest ich więcej niż dwa) szukam danego układu również na stronie Stelledoppie, gdzie wszystko jest bardzo czytelne, poukładane i kompletne.

Efekt końcowy wygląda tak:

 

 

Całość jest pracochłonna, na opisanie dwustronicowej mapy potrzebuję około 2 godzin.

Pracuję jeszcze nad oznaczeniami wyrażającymi skrajne separacje, ciemniejsze składniki i inne warte odnotowania dane, ale na razie nie wypracowałem systemu, który by mnie w pełni zadowalał. Opisy muszą być jednocześnie kompaktowe i czytelne, przez co sprawa nie jest prosta.

 

-----

 

Szkice przed zamieszczeniem mocno przetwarzam, w sposób opisany przez Jeremy'ego Pereza na jego stronie (materiał jest również zamieszczony w drugim wydaniu książki "Observing and Measuring Visual Double Stars"), przez co o końcowych efektach pracy ciężko mówić jako o szkicach. Staram się im choć częściowo nadać to, co widziałem w okularze. W pliku ze "szkicem" (będę go nazywał "kartą") zamieszczam informacje o składnikach danego układu oraz mały zrzut ekranu z programu Guide 9 pełniący rolę mapki, na której żółtą strzałką wskazuję jego położenie.

 

-----

 

Tyle tytułem wstępu, pisanie go zajęło mi więcej czasu niż chciałem, więc kartę z układem STF 1830-1 i krótki opis zamieszczę w kolejnym poście, jutro.

 

 

pozdrawiam serdecznie,

Wojtek

[Alien]

Super powitanie na forum, witam serdecznie i mam nadzieję że temat zainteresuje innych. Postaramy się aby nigdzie nie zginął. Dzięki za podlinkowanie Deep Sky Database jest tam kilka przydatnych generatorów list nie tylko do gwiazd podwójnych. A temat o tyle ciekawy że na forach go mało lub wcale nie ma.

[ignisdei]

Witaj Wojtku na forum, dzięki za ten fajny wstępik...pewnie że się znamy -nawet Cię kiedyś wiozłem do Walkowic na obserwy pamiętasz?! ;D

Pisz jak najczęściej i dziel się wiedzą -zaręczam Ci,  że tu nic nie umiera śmiercią naturalną, bo na FA skupiamy się  głównie na astronomii i o tym przeważnie rozmawiamy!

Pozdrawiam Serdecznie!

[Hampel]

Witamy na FA Wojtku! Świetny wstęp!

Dzięki Tobie dowiemy się na pewno wiele ciekawych rzeczy o układach wielokrotnych, a w szczególności osoby, które nie zajmowały się tym tematem na szerszą skalę (czyli m.in. ja :) )

[piotrkusiu]

Dopiero raczkuję w temacie wielokrotnych więc często będę tutaj zaglądał.

Widzę, że przygotowanie mapek na podobnym poziomie jak łowy cięższych DSO ;)

[Gość]

Dzięki wszystkim, nie spodziewałem się takiego odzewu na początku :) Może mnie to dodatkowo zmotywuje.

 

Witaj Wojtku na forum, dzięki za ten fajny wstępik...pewnie że się znamy -nawet Cię kiedyś wiozłem do Walkowic na obserwy pamiętasz?! ;D

Pewnie, że tak, ale trochę zaskakuje mnie, że Ty jeszcze pamiętasz. To był chyba 2008 rok, zdecydowałem się na wyjazd w ostatnim momencie. Był piątek wieczór, żadnej taksówki na telefon nie mogłem złapać, udało mi się ją znaleźć gdzieś po drodze, ale taryfiarz najpierw wypadł z wozu i rzucił coś jakby "szczęściu nie można kazać czekać" - okazało się, że pobiegł zagrać w LOTTO. Ruszyliśmy jakieś 20-30 minut przed odjazdem pociągu do Obornik :D

 

Dzięki za podlinkowanie Deep Sky Database jest tam kilka przydatnych generatorów list nie tylko do gwiazd podwójnych.

Zgadza się, jest tam kilka ciekawych wyszukiwarek, chociaż nigdy na nie zwracałem większej uwagi.

 

Widzę, że przygotowanie mapek na podobnym poziomie jak łowy cięższych DSO ;)

 

Niestety brak odpowiednich atlasów jest tutaj bolesny i trzeba się trochę nagimnastykować, choć od biedy wystarczyłby czysty atlas i wydrukowana lista ale to trochę niewygodne.

 

 

-----

 

Przechodząc do tematu:

 

Układ STF 1830-1 jest bogaty, zawiera siedem składników. Najjaśniejszym jest 'C' (6.73 m), położony w samym środku układu, zapisałem, że jest "bardzo subtelnie czerwony". Od strony północnej znajduje się ciasna para ('AB', separacja 5.7") złożona z jaśniejszej i zdecydowanie ciemniejszej gwiazdy (7.16 i 9.56 m). Te dwie gwiazdy dają raczej chłodne, lekko niebieskawe światło. Zastanawiam się jeszcze czy 'B' naprawdę miał tę barwę, czy taki się tylko wydawał, będąc w zasięgu rozproszenia światła pochodzącym od 'A'.

Od strony południowo zachodniej składnika 'C' znajdują się trzy ciemniejsze, ale nadal dobrze widoczne składniki: 'EF' (9.33 i 10.28 m) stanowią atrakcyjną parę o separacji 10", składnik 'G' (12.17 m) odległy jest od 'E' o 35".

Obie pary 'AB' i 'EF' rozdzieliłem bez problemu w powiększeniu 60x (Plössl 15mm), nie miałem wtedy Plössli 20mm (45x) oraz 32mm (28x).

 

Zostaje jeszcze najciemniejszy składnik 'D' (13.08 m), położony nieco na uboczu w kierunku wschodnim od składnika 'C'. Ale tutaj mała dygresja:

Refraktorem ED 3,1" udawało mi się odnajdywać gwiazdy nieco ciemniejsze od 11 mag. Po obserwacjach neo-achromatem 5" (Bresser Messier) udawało mi się identyfikować gwiazdy dochodzące jasnością do 12.5mag (chociaż korzystałem wtedy z okularów o mniejszej transmisji, a i umiejętności były jeszcze nie te).

Z tego powodu uważałem, że odszukanie układu 'D' ciemniejszego o kolejne 0.5 mag to spore wyzwanie i chyba dlatego na szkicu popełniłem dwa a może i trzy błędy.

Najpierw karta:

 

 

Pierwszy błąd polega na tym, że uważałem znalezienie gwiazdy 13.08 mag za tak duże wyzwanie, że zlekceważyłem gwiazdę widoczną nad składnikiem zaznaczonym jako 'D', przez, co nie dość dokładnie ją zaznaczyłem, bardziej w kierunku północnym niż południowym. Nie korzystałem wtedy jeszcze z pomocy okularu mikrometrycznego, którym później sprawdzałem kąty i odległości. Tę zlekceważoną gwiazdę widziałem bez przerwy w Zoomie w powiększeniach 180 i 225 (5 i 4mm), nie pamiętam czy widziałem ją w Plösslu 8mm.

Drugi błąd wynikający z pierwszego: w rezultacie silnych chęci doszukania się 'D' odnalazłem gwiazdę ciemniejszą i to ją zaznaczyłem na szkicu jako 'D'. Widoczna była tylko zerkaniem w powiększeniu 300x (źrenica wyjściowa 0.4mm), ale jej obecność była ewidentna. Dwa dni temu odnalazłem tę gwiazdę w Guide 9.0 z wgranymi dodatkowymi gwiazdami USNO A2.0 (chyba do około 19 mag), okazało się, że ma ona jasność 13.8 mag. W zeszłym roku byłem szczęśliwy, że odszukałem gwiazdę 13.08, teraz jestem chyba dumny. 13.8 mag na letnim miejskim niebie. >:D  Jednak "zabawę" w DS w takich warunkach można traktować poważnie, wystarczy odpowiednio ściemnić tło nieba.

Trzeci błąd (ale tutaj czuję się nieco usprawiedliwiony): tę ciemną gwiazdę zaznaczyłem zbyt daleko od gwiazdy 'C'. Myślę że z dwóch powodów. Ciężko ustalić dokładną pozycję punktu widocznego tylko zerkaniem, ponadto wiedziałem, że separacja jest duża, co pewnie podświadomie wpłynęło na miejsce zaznaczenia na szkicu.

 

W każdym razie te trzy błędy wymagają powrotu do układu i potwierdzenia moich domysłów.

 

Tak wygląda zrzut ekranu z Guide 9.0. Dla przejrzystości usunąłem mrowie pozostałych gwiazd o jasności 15-19 mag, zostawiłem i zaznaczyłem jasność najciemniejszych, które udało mi się zarejestrować. Jedna gwiazda przy krawędzi ma jasność 13.47 mag. :D

 

 

Składniki poza 'A', 'C' i może 'B', nie wykazały moim oczom żadnych barw, tylko neutralną biel.

Układ jest odległy od nas o 157.6 +/- 4.5 lat świetlnych (dane z katalogu Hipparcos dla gwiazdy 'C' podane w Guide 9.0)

 

 

 

Jeszcze uwaga głównie dla posiadaczy nieco większych teleskopów z dobrymi warunkami: 30' na wchód znajduje się ciekawa galaktyka spiralna NGC 5585 (5.8' x 3.7'; SB m 13.9, w Uranometrii tak jest opisana: "bright center, many knots").

Stosując odpowiedni okular można zapewne jednocześnie mieć w polu widzenia galaktykę i rozbić wszystkie składniki układu STF 1830-1.

 

DSS - pod linkiem zdjęcie o wymiarach kątowych 40'x10' wycentrowane na współrzędnych RA: 14 18; dec: +56 42. Na zdjęciach DSS mój nieszczęsny składnik 'niby D' ginie w blasku spajkiszcza od składnika 'C'.

NGC 5585, Martin Germano - tutaj pod zdjęciem Martina Germano są dwa opisy Steve'a Gottlieba z obserwacji teleskopem 8" i 17.5".

 

 

Może na koniec o kącie pozycyjnym, który jeżeli jest znany, jest bardzo pomocny przy szukaniu ciemnych składników: liczy się go zaczynając od północy (N) idąc przez wschód (E; 90°), południe (S; 180°) i zachód (W; 270°). Zachód niebieski nie zawsze odpowiada ziemskiemu. Jest za to bardzo prosty do ustalenia: zachód to zawsze ten kierunek, w którym przesuwają się gwiazdy.

 

 

I tak po 10 miesiącach skończyłem poznawanie układu STF 1830-1. Na pewno do niego wrócę żeby wyjaśnić niedokładności, ale też po prostu dla przyjemności, bo układ jest naprawdę efektowny.

 

 

pozdrawiam,

Wojtek

[jolo]

Niesamowite. Czy składniki tego układu są ze sobą powiązane grawitacyjnie? Z tego co napisałeś 'Układ jest odległy od nas o 157.6 +/- 4.5 lat świetlnych' wynika że raczej tak.

[Gość]

Hm, nie znalazłem nigdzie jasnej informacji, że jakiś składnik nie jest grawitacyjnie powiązany z resztą lub, że są tam różne układy, aczkolwiek na Stelle Doppie przy parrze 'AB' jest podana odległość 443 ly...

Mimo to oficjalnie nadal układ opisywany jest jako siedmiokrotny, może to kwestia konserwatywnego podejścia? Nie wiem. Podobnie jest np. z STF 1744 (Mizar), oficjalnie jest to układ dziesięciokrotny, mimo to wiadomo iż składnik 'D' (Gwiazda Ludwiga) do układu nie należy, gdyż jest położony kilka razy dalej od nas niż reszta.

 

Od początku odkrycia zostało zgłoszonych kilkadziesiąt obserwacji par 'AB', 'AC', 'CE' i 'EF', piętnaście 'EG' i cztery 'CD'. Możliwe, że na stronie WDS da się dokopać do wszystkich, zebrać dane o separacjach i kątach pozycyjnych z poszczególnych lat i na ich podstawie wykreślić orbity oraz dojść do jakichś wniosków. Możliwe. Wiem za to na pewno, że to zadanie nie dla mnie ;)

 

Czasami myśląc o tym można dojść do wniosku, że to wszystko nic nie warte. Wolę jednak nie podchodzić do tego w ten sposób. Bazuję na dostępnej wiedzy, katalogach i cieszę się czasem spędzonym przy teleskopie.