Jeziory Wielkie Kwietniowe spotkanie za oborą

[polaris]

Jeziory Wielkie 10/11.04.2015

21:30-00:30

 

Ucio - Meade LB 12"

Acidtea - Synta 10" Dob

Jules - lornetka 22x85

Polaris - lornetka 12x50

 

Po wielu dniach załamania pogody i niemal obserwacyjnego załamania psychicznego, nadszedł wyż, który przyniósł prawdziwie letnie temperatury, niską wilgotność i ciepłe noce. Tak jak przewidziały serwisy pogodowe, noc z piątku na sobotę okazała się bezchmurna. Na wykresach meteo warunki zbliżały się do idealnych, ale jak się okazało, nasz wspaniały klimat jeziorski zaserwował nam powtórkę z rozrywki w postaci mocno rozproszonej wilgoci, która trzymała się dość wysoko nad gruntem. Sprzęt nie parował, optyka sucha, jednak niebo szare, bez kontrastu. Mimo tego, zaliczyliśmy udaną sesję obserwacyjną, choćby w części nawiązującą do tych sprzed 2-3 lat.

 

Za oborą pierwszy zameldował się Acidtea, po chwili dotarłem ja. Za kilkanaście minut przyjechał Ucio, a za nim Jules. Korzystając z okazji, ustawiłem Nikonka na Wenus w towarzystwie Plejad. Piękny widok. Płaskie pole widzenia lornetki wspaniale pokazało idealnie skadrowaną parkę. W miarę upływ czasu parka była coraz niżej i nie mogłem przegapić okazji do podziwiania widoku, jaki uwielbiam - obiekty na niebie widoczne z elementami krajobrazu. W tym przypadku była to Wenus przedzierająca się przez korony pobliskich drzew, a nad nią pięknie widoczne Plejady.

 

Pamiętałem też o niedawnym przeboju - komecie C/2014 Q2 (Lovejoy), która obecnie przemierza powoli gwiazdozbiór Kasjopei. Nie miałem żadnej aktualnej mapki, ale pamiętałem gdzie była podczas ostatnich obserwacji, więc znając jej tempo i kierunek ruchu wśród gwiazd, po chwili miałem ją w polu widzenia lornetki. Była świetnie widoczna, jako mocno skondensowany, niewielki obiekt mgławicowy nieco na północny zachód od gwiazdy psi Cas (4,7mag). Była zaskakująco jasna, jaśniejsza niż przypuszczałem. Jej szarość była nieco inna niż szarość typowych obiektów głębokiego nieba. Czy to złudzenie, czy obecnie można jeszcze wychwycić jej subtelną, kometarną kolorystykę?

 

Oprócz lornetkowych szlagierów, warte wymienienia obiekty, które dostrzegłem w lornetce 12x50 (a pamiętajmy, że warunki były dalekie od idealnych), to:

 

NGC 4631 (9,1/13,0 mag) - galaktyka Wieloryb. Mam ten rejon nieba obcykany teleskopowo, więc dotarcie do niej to łatwizna. Wieloryb widoczny na wprost, ale lepiej zerkaniem, bo mocniej wyskakiwał z tła i "rósł". Takie poziome, szare maźnięcie pędzla na tle nieba.

 

 

M108 i M97 - galaktyka i mgławica planetarna Sowa. Wyraźnie widoczne w jednym polu widzenia, Sowa nieco wyraźniejsza. Doświadczenie karkołomne, bo obiekty były niemal w zenicie.

 

NGC 4565 (9,5/13,2 mag) - galaktyka Igła. Było ciężko ze względu na małą szerokość kątową obiektu. Ale po dłuższym wpatrywaniu się wyskoczyła z tła jako słaba, wąziutka kreseczka.

 

 

NGC 4559 (9,8/13,9 mag) - klasyczna galaktyka w Warkoczu Bereniki. Standard dla średnich i dużych teleskopów. Ładnie widoczna szara poświata, podświetlona gwiazdkami na jej tle.

 

 

NGC 3184 (9,9/14,1 mag) - galaktyka w Wielkiej Niedźwiedzicy, w bardzo łatwym miejscu. Widoczna zerkaniem (najjaśniejsza część centralna) jako bardzo słaba poświata przy dość jasnej gwiazdce. W sumie do poprawki w lepszych warunkach.

 

 

NGC 5466 (9,2mag) - gromada kulista w Wolarzu. Muszę tu przyznać się do błędu, bo skojarzyłem ją z Międzygalaktycznym Wędrowcem, którym okazała się inna kulka (NGC 2419 w Rysiu). Dość wyraźnie widoczna okrągła plamka, spora kątowo. Na NGC 5466 zerknęliśmy też przez 12" - zaprezentowała się wspaniale rozbita na całej swojej szerokości. Mnogość szpileczek gwiezdnych tworzących gromadę robiła wrażenie.

 

 

Przez całą sesję dzieliliśmy sprzęt między siebie podziwiając znalezione obiekty i wymyślając kolejne. Okulary krążyły między 10" a 12" i co pewien czas padały pytania w stylu: "Gdzie jest czternastka?" lub "Masz może siódemkę?". A co udało się złapać w teleskopach?

 

W 12" wycelowałem we wspomnianą już NGC 2419 (10,3mag). Kulka już chyliła się ku zachodowi, ale była bez problemu widoczna jako mglista, okrągła plamka. Wprawne oko jest wstanie wychwycić pewne rozbicie na obrzeżach halo gromady.

 

 

Przy okazji trafiliśmy również w ulotną NGC 5053 (9,0mag) w Warkoczu Bereniki. Ucio nie mógł na nią trafić, ale mi udało się wypatrzeć słabe kaszkowanie blisko gwiazdy 9,7mag. To był oczywisty znak, że w polu widzenia jest NGC 5053.

 

 

Muszę też pochwalić Acidtea. Przez swoje 10" zaczyna wymiatać coraz słabsze kłaczki. Dzięki niemu miałem okazję podziwiać tej nocy wspaniały kwintet w Małym Lwie, nieco na południe od gwiazdy 46 LMi. Na pierwszy rzut oka widać było NGC 3430 (11,6/13,8 mag) i NGC 3424 (12,6/13,3 mag), a nieco dalej parkę NGC 3395-6 (12,0/12,9 mag i 12,2/13,4 mag). Faktycznie, po bliższym przyjrzeniu się całkiem wyraźnie widać było dwa osobne, jaśniejsze rdzenie centralne i słabsze poświaty galaktyk zlewające się ze sobą. Przy NGC 3430 i 3424 dało się jeszcze dostrzec małą NGC 3413 (12,2/12,8 mag). Piękny widok!

 

Na poniższym obrazie DSS galaktyki 3430 i 3424 przypominają mniejszą wersję parki M81/82:

 

 

Również w 10" udało nam się ustrzelić małą galaktyczkę NGC 5263 (13,4/12,8 mag). Do jej odnalezienia zainspirowało mnie jedno ze zdjęć gromady kulistej M3, zamieszczone na forum przez Antoniego. Atrakcyjność tej galaktyki polega przede wszystkim na bliskości pięknej M3. Miałem wydruk negatywu zdjęcia, więc wycelowanie było banalnie proste. W okularze 14 mm była widoczna zerkaniem, a chwilami na wprost jako jednorodne, podłużne pojaśnienie blisko gwiazdki 9,6mag. W okularze 7 mm kontrastowe tło pozwoliło na uzyskanie jeszcze wyraźniejszego obrazu. Poniżej zdjęcie oryginalne, obrócone o 90° by odpowiadało kierunkom NSEW. Jak widać, dojście do galaktyki jest banalne, nawet bez mapy...

 

 

Gromada kulista M3 i galaktyka NGC 5263. Fot. Antoni Chrapek

 

Ta sesja była dla mnie ważna również z innych względów. Po dłuższej przerwie w obserwacjach teleskopowych miałem okazję przysiąść się do dużego Dobsona i stwierdziłem, że pewnych rzeczy się nie zapomina!

 

Z pewnością nie wymieniłem wszystkich wspaniałości z tej sesji, ale o tym dopowiedzą pewnie koledzy, być może w osobnych relacjach. Dość powiedzieć (poetycko), że Triplety i Łańcuchy padały jak muchy :)

 

Pierwszy uciekł z pola Ucio, ale krótko po nim stwierdziliśmy, że na nas też już czas. Paradoksalnie, Acidtea spakował się najszybciej z naszej trójki i pożegnawszy się, pojechał. Jules i ja jeszcze trochę postaliśmy pod gwiazdami, spasowaliśmy moją głowicę statywową z lornetą 22x85 (combo pracowało pięknie!), po czym zaczęliśmy się żegnać. Jakimś cudem mój wzrok padł na ziemię i dostrzegłem coś błyszczącego na srebrno. Jestem przeczulony na tle ewentualnych strat w sprzęcie na miejscówce obserwacyjnej, więc schyliłem się i okazało się, że to... śrubka statywowa Manfrotto 3/8"! Szybko sprawdziliśmy z której odpadła głowicy i okazało się, że z mojej. Zwykle śrubka spoczywa wkręcona od spodu w głowicę (w specjalnie przeznaczonym na to miejscu), ale w końcu się odkręciła. Co za wstyd. A jeszcze większe szczęście, że ją zauważyłem.

 

O 1.05 byłem w domu.

 

http://www.astronoce.pl/obserwacje.php?id=192

[Janko]

Zawsze mówię, że lornetka 12x potrafi, a co dopiero Nikon SE!

Marcin, ale poprzeczkę to zawiesiłeś wysoko. Nie podskoczę :D

[polaris]

Janek, każdą swoją relację z obserwacji SE powinienem dedykować Tobie :)

[Thomas]

Chłopaki żałuję, że mnie z Wami nie było. Niestety obowiązki zawodowe a potem również domowe uniemożliwiły mi przyjazd. Wyjrzałem na chwile z mojego domu na gwiazdy ale byłem tak padnięty, że szybko położyłem się spać. Mam nadzieje, że niebawem znów dopisze pogoda i spotkamy się pod czystym niebem. :)

[Acidtea]

Marcin, już 2 lata jeżdżę na obserwację, więc mam wprawę w pakowaniu się ;)

Jestem mile zaskoczony pochwałą ;)

[Gość]

W ostatnim czasie szukałem wiosennych inspiracji w różnych książkach i na listę potencjalnych celów trafiły NGC 3395 i 3396 w LMi. Jako, że ta para to jeden z Arpów (nr 270), a w najbliższej okolicy są również NGC 3413, 3424 i 3430, to na wspomnianej liście były wysoko. W ostatni piątek miałem okazję się z nimi zmierzyć pod całkiem przyzwoitym niebem. Pomocą służył EDek 120mm z kątówką pryzmatyczną Baadera (wersja T2 32mm), z okularów najczęściej korzystałem z Ultrascopica 25mm (36x, ź.w. 3.3mm), BGO 18mm (50x, 2.4mm), UO HD 12mm (75x, 1.6mm), Antares Ortho 9mm (100x, 1.2mm) i StarSplittera 4.4mm (205x, 0.59mm).

NGC 3430 - wymagała małego wysiłku, po kilku lub kilkunastu sekundach, z bardzo bladego pojaśnienia nagle robiła się spora owalna poświata, nie po kawałku, ale od razu w całości, jakby cała widoczna część galaktyki miała tę samą jasność powierzchniową.
NGC 3424 - trudniejsza od 3430. Czynnikiem przeszkadzającym były pobliskie gwiazdy - poza najjaśniejszą o Vm 12.55, zerkaniem wyskakiwały inne. Skorzystałem z powiększenia 205x żeby zidentyfikować najjaśniejsze z najciemniejszych i by umieścić je na szkicu. Ciemniejsze, których pozycji nie mogłem dobrze określić, pominąłem, ponieważ w większych źrenicach wyjściowych - w których obserwowałem galaktyki - i tak bym ich nie dostrzegł (a więc by mi nie przeszkadzały). W nie tak krótkich chwilach, kiedy galaktyka była widoczna, bardzo przypominała 3430 - elipsa o z grubsza jednorodnej jasności, Różnica kąta pozycyjnego pomiędzy nimi, wynosząca około 90°, była bardzo oczywista. 3424 sprawiała wrażenie szerszej niż to widać na zdjęciach.

Obie powyższe lepiej było widać w źrenicach wyjściowych 1.6mm (75x) i 1.2mm (100x) niż w 2.4mm (50x) - jasność powierzchniowa galaktyk była wystarczająca do większych powiększeń, które pozwalały lepiej je odseparować od gwiazd.

NGC 3395-6 (Arp 270) - po doświadczeniu z poprzednimi w notatkach napisałem wprost, że są łatwe. Również najlepiej widoczne w 100x i 75x (czemu ani razu nie skorzystałem z okularu dającego 128x?!). Widoczne praktycznie od razu jako rozmyte plamki, ale po dwóch-trzech sekundach skupionego zerkania 3395 pokazywała bardzo wyraźnie zaznaczone z grubsza koliste centrum, a 3396 - podłużne. Piękny widok, chciałbym kiedyś poświęcić im więcej czasu i skupienia. W większym teleskopie muszą być zachwycające.
Wbrew zdjęciom (m.in. zamieszczonemu w poście Polarisa), 3396 sprawiała wrażenie wyraźnie większej od 3395.
Przyglądałem im się głównie w powiększeniu 100x, pewnie dlatego naszkicowałem je większe niż są w rzeczywistości (przynajmniej 3396).

NGC 3413 - początkowo próbowałem ją zlokalizować zaraz po 3424, coś tam chyba zobaczyłem, ale zrozumiałem, że to twardy zawodnik, dlatego postanowiłem najpierw przyjrzeć się parce 3395-6.
Jej obserwacje sprowadzały się do utrzymania widoczności galaktyki na tyle długo, żeby określić jej pozycję względem gwiazd. Bardzo trudna, widoczna czasami jako bezkształtne (koliste?) pojaśnienie i to tylko przy źrenicy wyjściowej 2.4mm (50x), w większych i mniejszych ginęła.
Podejrzewam, że gdyby w najbliższej okolicy była jakaś gwiazda, chociażby o jasności 13 mag, galaktyka stałaby się niewidoczna, w każdym razie mógłbym nie być świadomy jej widoczności.

Na pomocniczej żółtej karteczce przyklejonej do notatnika miałem jeszcze zapisaną IC 2604, ale ponieważ NGC okazały się trudniejsze niż sądziłem, to ICka szybko wymazałem ze świadomości.

Trafiła się w okolicy nawet jedna gwiazda "podwójna" (w tym wypadku poczwórna) - ES 2282 - nie wiedziałem o jej istnieniu, ale dwa szerokie składniki A i D (55.6") posłużyły mi za wyznaczenie pionowej osi szkicu. Gdybym o niej wiedział to bym pokusił się jeszcze o ciemniejszy składnik C (mag 12.92). Na gwiazdę B nie miałbym szans (mag 15.1, zaledwie 4.4" od A)

 

 

 

[jolo]

A napisz coś więcej o tym całkiem przyzwoitym niebie - co to w przybliżeniu znaczy? :)

[Gość]

Hm, to skomplikowane... W przybliżeniu jest to uśrednienie z jednej strony wrażeń empirycznych (takie se) a z drugiej rzeczywistych osiągnięć (m.in. rekord zasięgu gwiazdowego).

Z kolegą mieliśmy problem jak ocenić to niebo. Gołym okiem było super (mieszczuchy tak z reguły oceniają zamiejskie niebo), ale było też dziwnie jasno i patrząc przez teleskopy mieliśmy wrażenie, że coś wisi w powietrzu. Centrum Poznania jest oddalone od naszej miejscówki o jakieś 20km na zachód i lekko na południe i z reguły poznańska łuna jest wyraźnie dominująca, ale tym razem świecił się cały południowy horyzont niemal jednakowo. Północ z kolei była czarna, jakby bez żadnego śladu Słońca za horyzontem.

Niestety słabą widoczność galaktyk, o których powyżej pisałem, przypisałem domniemanym warunkom, dlatego zrezygnowałem z reszty planów. Zacząłem się jeszcze przyglądać NGC 4631 (Wieloryb), ale potraktowałem to tylko jako luźny rekonesans, bez notatek i bez szkicu.

W nocy, przy Aladinie, kiedy identyfikowałem gwiazdy na szkicu, zrozumiałem, że jednak było dobrze. Pod niebem męczyłem się, żyłowałem ile się dało i krwawiłem z oczu mając nadzieję choćby na zasięg 13.5, a okazało się, że jedną gwiazdę o Vm 14.1 blisko NGC 3424 i 4430 widziałem dość łatwo, a najciemniejsza jaką naniosłem na szkicu ma jasność V 15.22. Moja dotychczasowa rekordowa gwiazda miała V 14.6 (zresztą dostrzegłem ją w mieście pod koniec grudnia zeszłego roku). 15.22 to już chyba blisko granicy zasięgu dla refraktora 120mm.

Nie mam SQM-a mierzącego jasność nieba (i po przemyśleniach postanowiłem go nie kupować), a ze względu na lekką krótkowzroczność nie oceniam NELM. Najwięcej mi mówi maksymalny zasięg gwiazdowy, co zresztą nie jest najlepsze.

Moje tłumaczenie pewnie niewiele Tobie powiedziało, ale wierz mi, też mnie to boli :)

Poza tym mocno wiało z północy (chwilami bardzo mocno; prognozy o lżejszym nocnym wietrze się nie sprawdziły), co skutkowało średnim seeingiem atmosferycznym i czasami bardzo złym sprzętowym (tzn. mocno nim telepało :) ), a ja się ubrałem trochę zbyt optymistycznie.

[jolo]

Z krótkowzrocznością też tak mam i ciężko mi oceniać NELM u siebie - jak widzę z podwórka gołym okiem cały Mały Wóz to już jestem szczęśliwy. Ale pod zatomskim niebem czuję się zagubiony  15.22mag aperturą 120mm to już chyba niezły sukces, jednak refraktor to inna para kaloszy niż lusterkowce. Gratuluję ekstremalnej sesji.

[Gość]

Z mojego balkonu z reguły w Małej Niedźwiedzicy gołym okiem widzę tylko trzy gwiazdy - Strażniczki oraz Polarną. Czasami coś pomiędzy, ale to już szczegół zależny od przejrzystości oraz od mojej krótkowzroczności, a z nią bywa różnie - raz jest lepiej (rzadko, ale jednak czasami widzę idealnie ostro), a raz gorzej.

Teoria mówi, że z kilku powodów zasięg gwiazdowy pomiędzy refraktorami a wyraźnie większymi Newtonami, wcale nie jest tak duży, na jaki mogłyby wskazywać różnice apertur. Jedną jest obstrukcja, skutkująca innym rozłożeniu światła w obrazie dyfrakcyjnym - mniej światła jest w krążku Airy'ego, a więcej w pierścieniach (ma to wpływ na punktowe źródła światła, czyli gwiazdy, ale nie ma na rozciągłe obiekty). Również mniejsza sprawność oraz większe rozproszenie światła zmniejszają kontrast.
Tutaj mam trochę własnego doświadczenia, konkretnie związanego z kątówkami - rok temu postanowiłem sprawdzić o co to całe halo na CN związane z pryzmatami, więc kupiłem Baadera T2, który był na wyprzedaży (złączki kosztowały mnie 3x więcej niż sama kątówka...). Cóż, w obrazie zakochałem się od pierwszego fotonu. Jeszcze nie miałem tak klarownego obrazu. Najwyraźniejszy efekt jest w największych źrenicach - przy 4.7mm miejskie niebo w okularze jest baardzo jasne. W kątówce pryzmatycznej mam wtedy z reguły zasięg 11.5 mag, czasami trochę więcej, czasami mniej. W dielektrycznej Baadera, która również sroce spod ogona nie wypadła, miałem około 10.5 mag - zapewne rozproszenia światła robiło tutaj swoje pogarszając kontrast.
Mało przyjemy efekt to ten, że moje filtry 2" są teraz bezużyteczne... muszę zaadoptować jakieś koło filtrowe. Pryzmat wprowadza odrobinę aberracji chromatycznej na najjaśniejszych gwiazdach, ale jest to widoczne bardziej na pierścieniach dyfrakcyjnych i jest to tak mała wada w porównaniu do ogromnej zalety w postaci lepszego kontrastu, że raczej już nie wrócę do luster. Mam też teraz 100% refraktora w refraktorze :)

Pamiętam, że Steven R. Waldee sięgnął nieco dalej zwykłym refraktorem achromatycznym Oriona f/5 (nie pamiętam, ale było to około 15.5 mag). Niestety od pół roku jego strona nie działa i mam złe przeczucie dlaczego tak jest. Bardzo szkoda, Waldee był dla mnie jednym z najlepszych obserwatorów, analitycznie podchodzącym do swoich obserwacji (niestety to rzadkość). Jego strona była nieprzebraną kopalnią wiedzy i doświadczenia, i co dla mnie bardzo istotne, często trzymał się małych apertur (ale nie stronił od SCT 11").