Obiekt tygodnia 21.05.2015 M 51 z NGC 5195

[Janko]

Tuż pod gwiazdą ? UMa (Alkad ? końcówka ?dyszla? Wielkiego Wozu) poszukamy najciekawszego obiektu w tej okolicy nieboskłonu - Galaktyki Wirowej (M 51; Wir; Whirlpool). Zacznę od mocnego uderzenia ? zdjęć teleskopowych. Pamiętajmy jednak, że fotografie galaktyk nijak się mają do ich obrazów w największych nawet teleskopach amatorskich, nie mówiąc o lornetkach.

 

 

M 51 + NGC 5195 fotografia z teleskopu Hubble?a

Źródło: apod.nasa.gov

 

 

? i z teleskopu Newtona 10?; autor: Andrzej Brett (Prot)

Źródło: http://www.forumastronomiczne.pl/index.php?/topic/7408-M 51/#entry99784

 

Jeden z najsławniejszych obiektów głębokiego nieba, obserwowany i fotografowany przez wszelkie teleskopy ? od Synty po Hubble?a ? nie ma wśród lornetkowców dobrej prasy. Rzadko i z pewnym zażenowaniem piszemy o jego obserwacjach, tak jakby były one albo szczególnie trudne albo nieciekawe. Nic bardziej mylnego. Przede wszystkim, ten najokazalszy obiekt gwiazdozbioru Psów Gończych odnaleźć jest bardzo łatwo. Jest to obiekt podwójny, bo spiralnej galaktyce M 51 towarzyszy nieregularna NGC 5195, określana niekiedy jako M 51b. Związane są one grawitacyjnie, ale nie połączone, jakby się mogło wydawać ze zdjęć. Oddziaływania między tymi bliskimi obiektami są jednak bardzo silne, stąd osobliwości w ich strukturze: jasne, podkreślone obszarami gwiazdotwórczymi i dobrze widoczne na zdjęciach ramiona spiralne M 51 oraz całkowicie zniekształcona forma NGC 5195. Galaktyki nie tylko nawzajem wpływają na swoją budowę, lecz także ciążą ku sobie. NGC 5195 spadając na znacznie większą M 51 przeszyła jej dysk, zawróciła ściągnięta grawitacją i ponownie go przeszyła, oddalając się następnie na 2 miliony l. ś. Widoczne na fotografiach wydłużone ramię M 51 z pasmem pyłowym pozornie łączące galaktyki znajduje się co najmniej pół miliona lat świetlnych bliżej nas niż NGC 5195.

Terytorialnie galaktyki należą do gwiazdozbioru Psów Gończych, jednak poszukiwanie ich warto rozpoczynać od gwiazdy ? UMa (Alkaid). Półtora stopnia na zachód od niej znajduje się dość jasna (ok. 4,5 mag), biała gwiazda 24 CVn a 0,5° ponad nią słabsza (6,5 mag), pomarańczowa. Na linii tej pary, około 2° na południe, widać trójkącik z gwiazd 7 mag na powierzchni 1°x1°. Przyglądając mu się starannie dostrzeżemy jednak, że nie jest to trójkąt, lecz foremny trapez równoramienny z jednym narożnikiem utworzonym przez całkiem wyraźną plamkę świetlną.

 

 

 

Okolice M 51; mapy wytworzył  kol. Rokita w oparciu o katalog SAC 8.1.

 

Ze względu na charakterystyczne położenie, wielkość i jasność (8,2?x6,9?, 8,4 mag), M 51 można zobaczyć nawet przez lornetkę 8x42. W powiększeniu 10x trudno jest jeszcze cokolwiek wnioskować o jej kształcie. W większych lornetkach, przy powiększeniach 12-20x, plamka rozciąga się nieco na północ, ukazując najpierw rodzaj dziobka na owalu, później zaś ciasno ułożone odrębne obiekty. Nie zawsze można to zauważyć, ponieważ jasność NGC 5195 jest mniejsza o 1 mag od M 51, zaś odległość kątowa między ich środkami wynosi zaledwie 5?.

 

 

Tak to wygląda naprawdę: szkic z teleskopu 8? ; autor: Marcin G. (McGoris)

Źródło: http://astropolis.pl...-kilka-szkicow/

 

Przez wielką lornetę lub przez teleskop można niekiedy dostrzec subtelny zarys spiralnych ramion galaktyki. Po raz pierwszy dostrzegł to i naszkicował w połowie XIX wieku irlandzki arystokrata William Parson, bardziej znany jako lord Rosse, używając zbudowanego dla siebie największego ówczesnego teleskopu ? 72-calowego (183 cm) ?Lewiatana z Parsonstown?. Obecnie spiralną strukturę M 51 daje się zobaczyć przez teleskopy amatorskie. Cóż, jakość współczesnej optyki jest nieporównywalnie lepsza a poza tym my już wiemy, czego wypatrywać.

 

 

Szkic lorda Rosse?a

Źródło: www.wsanford.com

 

 

Lewiatan z Parsonstown

Źródło: Wikipedia

 

Odległość do M 51 określa się obecnie na 23 mln l. ś. z dokładnością do 4 mln l. ś. Starsze źródła mówią o odległości większej, nawet ok. 37-40 mln l. ś., podobnie jak w przypadku innych galaktyk należących do grupy M 51. Grupa M 51  składa się z 7-9 galaktyk i zbliżona jest w przestrzeni do grupy M101, której tytułowa przedstawicielka także znajduje się niedaleko na nieboskłonie, tym razem ponad niedźwiedzim ogonem. Z pewnością będziemy świadkami jeszcze wielu korekt zarówno odległości między galaktykami jak ich przynależności do grup czy gromad.

Jeśli więc chcesz wyruszyć w podróż na inne wyspy Wszechświata, zaś nasze sąsiadki z Lokalnej Grupy Galaktyk - M31 i M33 są właśnie niedostępne, opatrzyły Ci się lub uważasz, że są zbyt blisko, śmiało kieruj swój wehikuł czasoprzestrzeni w stronę M 51. ?Dobra wycieczka? gwarantowana.

Tylko nie zapomnij dać znać, jak poszło!

[jolo]

M51 jest na mojej bardzo skromnej liście zaobserwowanych obiektów :) W Zatomiu oglądałem tą parę przez refraktor 102mm z okularem 12mm. Oba składniki wyraźnie widoczne, ale śladów ramion się nie dopatrzyłem.

[Panasmaras]

A ja z kolei uprzejmie donoszę, że lornetka potrafi zadziwiająco wiele pokazać w tym przypadku.

Po pierwsze, udało mi się niedawno, w Borach Tucholskich, przy dobrej przejrzystości (ale i Słońcu 16-17° pod horyzontem), wypatrzyć M51 wraz z NGC 5195 przez Nikona 8x30 :)

Sąsiadka Wiru była przyklejona do swojej większej "opiekunki", w zasadzie obie plamki zlewały się ze sobą, ale nieregularność była całkiem wyraźna.

 

Co do większych sprzętów - zwykle nie stanowi dla mnie problemu dostrzec obie galaktyki osobo w 10x50, nie mówiąc o większych lornetach.

W 16x70 układ obu wysp rysuje się naprawdę pięknie - M51 ma wyraźne, niewielkie jądro, wokół którego widać całkiem spore pojaśnienie ramion (struktury spiralnej nie widać). NGC 5195 doskonale widoczna jako dobrze wyodrębniony obiekt, wielkości zbliżonej do jądra M51, "doklejony" z jednej strony do pojaśnienia ramion.

 

I najzabawniejsze (najdziwniejsze?) jest to, że ten widok syci mnie w takim stopniu, by nie tęsknić za M51 w większych aperturach i powiększeniach (noo, do 30x jakoś zdzierżę ;)).

[Janko]

...I najzabawniejsze (najdziwniejsze?) jest to, że ten widok syci mnie w takim stopniu, by nie tęsknić za M51 w większych aperturach i powiększeniach (noo, do 30x jakoś zdzierżę ;)).

32x też jeszcze ujdzie :D . Przez Miyauchi 32x77 (okulary ATM-owo-mikroskopowe) pewnie byś zobaczył prawdziwą "spiralę", skoro i mnie coś tam majaczy ::)

[pguzik]

Widzę, że lornetkowcy zdominowali ten temat, a przecież widok tego obiektu w dużym teleskopie nijak się ma do tego, co widać w lornetce ;) :P.

 

Już w teleskopie o średnicy 15 cm, przy powiększeniu rzędu 60x - 80x można poza miastem wyzerkać ślad ramion spiralnych. To, że mamy do czynienia z dwoma obiektami jest oczywiste - na pierwszy rzut oka widać jedną większą i jedną mniejszą galaktykę, obie mniej więcej okrągłe i z jaśniejszymi centrami.

 

W teleskopie o średnicy 20 cm, w powiększeniu rzędu 100x ramiona spiralne są oczywiste (o ile obserwujemy w ciemnym miejscu poza miastem), a jeśli poświęcimy galaktyce trochę więcej czasu, to zauważymy też pewne zgrubienia w tychże ramionach. Na obrzeżach miasta też da się dostrzec ramiona, choć jest to znacznie trudniejsze.

 

W teleskopie o średnicy 33 cm, ramiona spiralne widać wyraźne nawet jeśli obserwujemy z obrzeży miasta. Jeśli niebo nie jest ciemne, najlepiej w takim teleskopie widać ją w powiększeniu rzędu 100x. Poza miastem galaktyka ta staje się obiektem wręcz bajecznym.

W małym powiększeniu (50x - 100x) jest ona bardzo jasna, z wyraźnym jądrem, dość duża, okrągła, a ramiona są grube, lekko nieregularne i wyglądają jak zanurzone w mglistym halo. Sąsiednia NGC 5195 również jest bardzo jasna, niemała, wyraźnie jaśniejsza w śrokdu i lekko spłaszczona. Jeśli niebo jest bliskie ideałowi, to zerkaniem widoczny jest także "most" łączący te dwie galaktyki.

W powiększeniu rzędu 150x - 200x galaktyka M 51 jest już potężna, ramiona spiralne wydają się być węższe i rozdzielone wyraźnie ciemniejszymi przerwami. Ramiona są widoczne natychmiast nawet dla kogoś, kto nigdy nie patrzył przez teleskop. Co więcej, w takim powiększeniu ramiona są już pełne nieregularnosci (zgrubień, przewężeń, pojaśnień itp.). Na idealnie ciemnym niebie zerkaniem można też w tym powiększeniu wypatrzeć jeszcze most łączący M 51 z NGC 5195. Ta druga galaktyka jest już wyraźnie spłaszczona, co więcej jest obiektem o wyraźnie niejednorodnej jasności powierzchniowej. Oprócz jasnego jądra widać, ze jedna jej połowa jest jaśniejsza od drugiej.

Jeśli niebo jest naprawdę ciemne, M 51 wygląda fantastycznie także w powiększeniu rzędu 250x - 350x. W takim powiększeniu zajmuje ona już prawie całe pole widzenia. Choć na pierwszy rzut oka ramiona wydają się być do słabe, to po kilku chwilach obserwacji wypełniają prawie całe pole widzenia. Najlepiej widać je jeśli skupimy wzrok na centrum galaktyki. W tym powiększeniu są one dość wąskie i składają się z wielu nieregularnych "strzępów" o zróżnicowanej jasności, które w sumie tworzą strukturę spiralną obiektu. Obszar pomiędzy ramionami wydaje się być zupełnie ciemny. Jądro galaktyki jest całkiem jasne, pobliska NGC 5195 także jest widoczna całkiem ładnie jako duży, owalny obiekt o niejednorodnej jasności powierzcniowej.

 

Ja patrzę na nią chyba za każdym razem kiedy podczas sesji obserwacyjnej świeci wysoko nad horyzontem (a że jest obiektem okołobiegunowym, to zdarza się to bardzo często).

[Panasmaras]

Piotrze, a wyłapywałeś kiedyś może ciemne mgławice (wiem, niepoprawny jestem :D) w ramionach M51?

Kiedyś Max mi mówił, że w swoich 22 calach udało mu się wypatrzeć ciemne niteczki w obrębie samych ramion.

[Janko]

Widzę, że lornetkowcy zdominowali ten temat, a przecież widok tego obiektu w dużym teleskopie nijak się ma do tego, co widać w lornetce ;) :P.

...

Roma locuta, causa finita (po polsku: Piotr przemówił, pozamiatane  :P ).

Z tą dominacją lornetkowców to jednak nie do końca prawda. Wiesz, jak to jest na uczelni - asystent mówi, co wie, profesor wie, co mówi ;)

[wessel]

Już z niedużej apertury fotka wychodzi pięknie. Moja fotka z bodajże 2010 roku - FSQ 106N i kamera SBIG ST 2000 XM. Czasów nie pamiętam.

 

 

[ewa]

M51 po raz pierwszy widziałam w we wrześniu 2014 w Zatomiu, pierwszego dnia, zanim zaczęło padać. Chociaż było to z pomocą 114mm i kitowca, to sprawiło mi wielką radochę. Teraz właściwie przy każdych obserwacjach ją oglądam. 

[lukost]

Widzę, że lornetkowcy zdominowali ten temat (...)

Piotrek, spokojnie, za tydzień żadna lornetka im już nie pomoże - nawet 8x30.   :P

[Gość Paweł Trybus]

Tak, wiem co lukost planuje. Hickson 50 jako następny OT  >:D

[Grzesiek]

Piotrze, a wyłapywałeś kiedyś może ciemne mgławice (wiem, niepoprawny jestem :D) w ramionach M51?

Kiedyś Max mi mówił, że w swoich 22 calach udało mu się wypatrzeć ciemne niteczki w obrębie samych ramion.

Widziałem obydwie galaktyki zarówno w lornetce 20x80 (wiele razy) jaki i parę dni temu w 22". Lornetka w dobrych warunkach pokazuje wyraźnie 2 plamki, przy czym jedna (M51) jest wyraźnie większa i jaśniejsza. Jeśli natomiast chodzi o duże lustro... to próbowałem nie spaść z podestu  :) . Bardzo wyraźnie widoczne ramiona i pomost łączący obydwie galaktyki. A i te niteczki chyba też były. Żałuję, że nie miałem więcej czasu.

[pguzik]

Z tą dominacją lornetkowców to jednak nie do końca prawda. Wiesz, jak to jest na uczelni - asystent mówi, co wie, profesor wie, co mówi ;)

Różnie to bywa ::).

A wracając do tematu M 51, to muszę przyznać, że w lornetce, zwłaszcza nieco większej (15x70 lub nawet większej) rzeczywiście obiekt ten wygląda bardzo ładnie. Kiedyś na ciemnym niebie w lornetce 15x70 obydwie galaktyki wyglądały na tyle ładnie, że zdawało się, że wystarczy jeszcze chwilę popatrzeć i "wyskoczą" ramiona spiralne ;). Oczywiście, pomimo tego że wpatrywałem się długo, ramiona nie "wyskoczyły", ale widok i tak był przedni :).

 

 

 

Piotrze, a wyłapywałeś kiedyś może ciemne mgławice (wiem, niepoprawny jestem :D) w ramionach M51?

Choć często patrzę na tę galaktykę, to nigdy się nad tym nie zastanawiałem zbytnio. Widziałem kilka razy jakieś pociemnienia w ramionach, ale czy były to tylko "przewężenia" (w sensie "braku zgrubienia" :P), czy ciemne mgławice, to nie wiem.

[Janko]

Różnie to bywa ::).

A wracając do tematu M 51, to muszę przyznać, że w lornetce, zwłaszcza nieco większej (15x70 lub nawet większej) rzeczywiście obiekt ten wygląda bardzo ładnie. Kiedyś na ciemnym niebie w lornetce 15x70 obydwie galaktyki wyglądały na tyle ładnie, że zdawało się, że wystarczy jeszcze chwilę popatrzeć i "wyskoczą" ramiona spiralne ;). Oczywiście, pomimo tego że wpatrywałem się długo, ramiona nie "wyskoczyły", ale widok i tak był przedni :)...

Właśnie, właśnie. Też miałem wrażenie, że prawie je widać. Tylko, że to "prawie" robi różnicę ;) . Jak się dłużej wpatruję, to jestem w stanie "prawie" zobaczyć niemal wszystko, czego szukam. Sęk w tym, że widzę to także w miejscach, gdzie na pewno nic nie ma :D

[Gość]

Czyli przekraczasz granicę dzielącą AV 5 a WV 1  :)

[Janko]

Czyli przekraczasz granicę dzielącą AV 5 a WV 1  :)

Dobre!

Można rozciągnąć tę skale (Wishful Vision) podobnie jak skalę magnitudo. Wtedy WV  -1 (= dzienne obserwacje galaktyk) byłoby stanem, w jaki popadł atroamator leczony właśnie w zakładzie zamkniętym, gdzie  trafił po pół roku niepogody.

Mnie już niewiele do tego brakuje ???

[Karol_C]

Ja na nie patrzyłem lornetką 10x50, Newtonem 8" i 20". I co mogę powiedzieć ? Mogę powiedzieć, że widok z 20" przypominał mi obraz z tego szkicu (?)

 

 

Po jakimś czasie patrzę na nie Newtonem 8" i się dziwię. Co one takie słabe ? :D   To chyba zasługa dużego lustra.

[Saitaver]

Ten szkic z Synty 8 to chyba pod bardzo ciemnym niebem. Ja przy niebie na 5mag i tanim okularze 15mm widzę dwie plamki. Może zerkaniem uda się czasem wypatrzyć ramiona.

[Karol_C]

Nic nie pisze, że szkic ten jest z 8" - napisałem, że taki widok miałem z 20". Niebo było jednak słabe mimo, że samo miejsce ciemne.

[Gość]

Tamten szkic Jeremy Perez wykonał przy Newtonie 8". Sam szkic to mało, tutaj jest link do jego strony z opisem, warto również przeczytać komentarze.

Z kolei ten link prowadzi do rezultatów obserwacji fińskiego obserwatora Jaakko Saloranta'y, przy których korzystał z refraktora 4.3" i Newtona 8".

 

Pozdrawiam,

Wojtek

[Saitaver]

@karl chodzi mi o szkic z pierwszego postu. Jest podpisany