Gwiazdy podwójne przy pełni Księżyca

[Gość Paweł Trybus]

   Wczorajszego wieczoru wyskoczyłem na krótkie obserwacje na jedną ze swoich podkieleckich miejscówek. Na niebie królował Księżyc w pełni, więc obserwacje obiektów rozciągłych z miejsca odpadały. Zabrałem refraktor FS102, walizkę z okularami i Pocket Sky Atlas, a lista celów (przygotowana "na szybko" nad lekturą "The Night Sky Observer's Guide") obejmowała 9 dość jasnych gwiazd podwójnych. Poniżej przepisana notatka z mojego dziennika obserwacyjnego, w zasadzie słowo w słowo.

 

Sesja 455. 02.06.2015; 22:45 - 00:00; Mąchocice k/Kielc. Ciepły wieczór, niebo pogodne, miejscami zamglone. Seeing różny - bliżej horyzontu kiepski, wyżej na niebie - lepszy. Zasięgu gwiazdowego nie mierzyłem.

 

Na początku spojrzałem na Wenus (aktualnie rozmiar kątowy 22.8"), która przy 164x (XW5) pokazała ładny i ostro zarysowany półksiężyc.

Jowisz nie pokazał wiele, gdyż "tonął" w łunie od Kielc. Ale przy 117x (XW7) i 164x (XW5) pięknie było widać świecącą bliziutko tarczy planety Europę, pozostałe 3 księżyce galileuszowe świeciły w oddaleniu. 

Saturn świecił w miejscu, gdzie seeing był znacznie lepszy i z powodzeniem mogłem użyć nawet powiększenia 234x (XW3.5), momentami przerwa Cassiniego rysowała się ładnie po obwodzie. Przy 164x obraz ostrzejszy, na tarczy planety dostrzegłem poziome pociemnienie. 

 

W końcu przyszła pora na gwiazdy podwójne. Większość czasu w wyciągu siedział okular Pentax XW5 (164x), a po kolei namierzyłem następujące:

--->  Epsilon Bootis "Izar"  2.6 mag + 4.8 mag; 2.9". Piękna parka różnokolorowych gwiazd. Jaśniejszy składnik wyraźnie żółty, słabszy - niebieskawy. Od razu przyszło mi na myśl "podobne do Albireo, ale znacznie ciaśniejsze". Spora różnica jasności i niewielka separacja. Przy 234x kolory najwyraźniejsze, obydwa składniki wyraźnie osobno, słabszy tuż poza pierścieniem dyfrakcyjnym silniejszego. Przy 164x składniki nadal wyraźnie osobno, kolory nieco bledsze. Przy 117x gwiazdki osobno w momentach spokojniejszej atmosfery, większość czasu zlewały się. Z ciekawości zmieniłem okular na 12.5mm (66x), który pokazał lekkie "wybrzuszenie" gwiazdy w kierunku, gdzie powinien być słabszy składnik. 

---> Kappa Bootis 4.5 mag + 6.6 mag; 13.8"; szeroka para białych gwiazdek, 164x

---> Pi Bootis 4.9 mag + 5.8 mag; 5.5"; bez problemu rozdzielona przy 164x

---> Ksi Bootis 4.8 mag + 7.0 mag; 5.6", ładna żółto-czerwonawa parka, 164x

---> Zeta Coronae Borealis  5.0 mag + 5.9 mag; 6.4"; białe gwiazdki. 164x

---> Sigma Coronae Borealis  5.6 mag + 6.5 mag; 7.2", wyraźnie żółte gwiazdki, 164x

---> Struve 1932 (CrB)  7.3 mag + 7.4 mag; 1.6", śliczna, ciasna parka. Przy 234x wyraźnie osobne kropki z ciemną przestrzenią pomiędzy, przy 164x chwilami osobno, chwilami zlane. Prawie jednakowa jasność składników ułatwia nieco sprawę.

---> Delta Serpentis  4.2 mag + 5.2 mag; 4.0", piękna para żółtawych gwiazdek, przy 164x osobno, ze stykającymi się pierścieniami dyfrakcyjnymi. Rozdzielone bez problemu także przy 66x,

---> Lambda Ophiuchi "Marfic"  4.2 mag + 5.2 mag; 1,4". Prawdziwe wyzwanie dla teleskopu 102mm. Duża różnica składników i niewielka separacja. Przy 164x nie rozdzielona, ale momentami gwiazdka wydawała się "jajowata". Przy 234x (XW3.5) sukces! Słabsza gwiazdka zanurzona w pierścieniu dyfrakcyjnym jaśniejszej, a kilka razy dwie kropki błysnęły wyraźnie osobno.

 

Na zakończenie spojrzałem na Księżyc w szerokim polu lewym okiem - ależ jasny! Apochromat pokazał klasę - żadnych kolorków, bardzo klarowny obraz.

 

Co mówicie? Że obserwacje przy pełni Księżyca na podmiejskim niebie nie mają sensu? Otóż mają - i dały sporo frajdy! Gwiazdom podwójnym (tym jaśniejszym rzecz jasna) Księżyc nie przeszkadza ;D  

 

Czystego nieba!

 

Paweł

  

[jolo]

Też odkąd (niedawno)  kupiłem ED102 odkryłem uroki obserwacji gwiazd podwójnych. Jednak szkło daje dużo atrakcyjniejsze obrazy takich obiektów, niż aluminium :)

[GKG]

Pozwolę sobie wyciągnąć na wierzch niniejszy wątek, bowiem najbardziej pasuje mi do dzisiejszych małych, ale dla mnie jakże zaskakujących obserwacji.

Otóż dzisiaj mamy super pełnie Księżyca tzw. śnieżny Superksiężyc. I to właśnie on w tak barwnym opisie w zamiarze miał być głównym bohaterem moich obserwacji. Z takim nastawieniem rozstawiłem dzisiaj lornetę 46x100 przed domem, ale zrobiłem to wcześniej, gdyż chciałem złapać Księżyc jak wschodzi znad pobliskiego lasu. Troszkę przesadziłem i za wcześnie wyszedłem, więc na początku celowałem na samoloty, których smugi zostawiały na wieczornym niebie piękne ślady. A na wschodzie nad lasem tylko słaba łuna od wschodzącego Księżyca, więc zniecierpliwiony celowałem na pierwsze jaśniejsze gwiazdy, które było jeszcze na dość jasnym tle. Jasne niebo było nie tylko od Superksiężyca, ale głównie od dość wczesnej pory - tak naprawdę od zachodu Słońca minęło zaledwie niecałe 2 godziny.  Tło obserwacji gwiazd był jeszcze tak naprawdę tylko lekko przyciemnione, szaro-niebieskie. Jako że mamy zimę pierwszy wyłonił się zarys gwiazdozbioru Oriona. Obróciłem więc, trochę od niechcenia, w tamtą stronę lornetę szukając bez wielkiej nadziei słynnej wielkiej mgławicy M42. Tak znalazłem ją, ale zbyt jasne tło nieba nie pozwoliło mi ją tym razem nazwać wielką. W zamian ku mojemu zaskoczeniu słynny trapez w sercu mgławicy widoczny bardzo dobrze. Zbyt jasne tło wynikające z pełni Księżyca uwypukliło i jak gdyby rozdarło zasłonę mgławicy ukazując czwórkę składników jak nigdy dotąd. Podobnie tło wokół trapezu jakieś inne, mniej gwiazd, ale za to jak gdyby bardziej punktowe. Można było je spokojnie podziwiać jedną po drugiej - nie rozpraszało i dezorientowało ich zagęszczenie. Zupełnie nowy i wcale nie gorszy wymiar obserwacji. Pierwszy raz dokładnie przyjrzałem się będącym powyżej trapezu, głównym składnikom gromady NGC 1981. Gromadka w tych warunkach to taka litera W ułożona z podobnej jasności gwiazd. Nie było widać M42, a ja ciągle gapiłem się w ten rejon raz na pojedyncze gwiazdki, raz na piękny trapez i w takiej chwili nagle tuż powyżej przeleciał samolot na wysokości przelotowej. Pierwszy raz mogłem porównać przyciemniona sylwetkę samolotu bezpośrednio z trapezem.  Na takim tle samolot wydawał mi się na naprawdę ogromny obiektem, a jego smuga podświetlana Księżycem była naprawdę ciekawym zjawiskiem. Światełka pozycyjne na skrzydłach i subtelna linia światełek wydobywających się z okienek na kadłubie maszyny wraz z niewzruszonymi gwiazdkami układu trapezu - magiczny niezapomniany widok. Ujawniła się trójwymiarowość, gdzie od samolotu do trapezu czuć było wielką odległość. Niesamowity widok trudny do opisania, który przesuną mi dzisiaj na drugi plan nawet Superksiężyc.

Na koniec prosty szkicu powyższego widoku

 

[polaris]

Na obecnie ciężkie czasy gwiazdy podwójne to wdzięczne obiekty na obserwacje z miasta i przy pełni. Z moich ostatnich odkryć polecam poniższe. Opisy z N8" + 12,5mm + barlow 2,15x.

 

STF 899 7,4mag+8,0mag 2,2" w 12,5mm zdradzała swoją naturę, z barlowem wyraźnie rozdzielona

STF 848 7,3mag+8,2mag 2,3" w NGC 2169 zaszyta w znanej gromadzie otwartej zwanej "37", rozdzielona z barlowem; gwiazda wyznacza jedno z załamań "trójki"

STF 2398 (Gliese 725) 8,9mag+9,7mag 10,9" dwa czerwone karły typu M o dużym ruchu własnym ponad 2"/rok; tej gwiazdy nie ma w CDSA, leży pomiędzy 39 Dra a omikron Dra, bliżej tej drugiej; warto na nią rzucić okiem, nie tylko ze względu na kolorystykę, ale fakt, że ta parka leży jedynie 11,5 roku świetlnego od nas

STF 1196 (zeta Cnc) 5,3mag+6,3mag+6,2mag AB 1,0" AC 5,9" po 11 latach wróciłem do niej z Newtonem 8"; wtedy tylko rozbiłem separację 5,9", teraz udało mi się w chwilach stabilnego seeingu wyraźnie rozdzielić również składniki AB; wg różnych źródeł ich separacja to 0,9"-1"; @96x układ był wyraźnie wydłużony, @206 składniki były widoczne osobno; jeszcze nieco podbiłem powiększenie wysuwając trochę okular z balowa co poprawiło ich widoczność

 

[GKG]

Może to jeszcze nie pełnia, ale prawie (90%)  - więc może jakieś podwójne.

Dzisiaj pierwotnie w zamiarze próba dostrzeżenia w lornetce komety C/2019 Y4 (Atlas) okazała się porażką - niestety za jasno, Księżyc za bardzo gwiazdorzy. Ale dzięki komecie przypadkiem namierzyłem dwie parki uroczych podwójnych gwiazd i jak się okazało widzianych jednocześnie w jednym polu widzenia zarówno w lornetce 20x70 jak i 10x70. Kierunek to gwiazdozbiór Żyrafy tak z dość dużą odchyłka w kierunku Woźnicy. Pierwsza parka to gwiazdy 11Cam + 12Cam z dość dużą separacją 3 minut. Parka piękna o w miarę równych jasnościach odpowiednio 5,2 mag i 6,0 mag. Jaśniejsza gwiazdka wyraźnie niebieskawa, a jej wspólniczka wyraźnie czerwonawa - co daje piękny kolorystycznie kontrastowy układ.  11Cam + 12Cam  wrzucam sobie w pamięć jako jedna z najpiękniejszych kolorowych podwójnych, bardzo łatwych dla lornetek z powiększeniem 10x i pewnie i mniejszych - naprawdę polecam. Nie ruszając lornetki, w jednym polu widzenia, tym razem nieco na prawo i powyżej jest kolejna parka podwójnych gwiazdek tj. 10 (beta) Cam i znacznie mniejszej koleżanki (szpileczki) znajdującej się tuż pod nią.  Układ o separacji prawie 1,5 minuty równie w miarę prosty lornetce 10x70, lecz trudniejszy niż 11Cam +12 Cam, bowiem tutaj jest znaczna różnica jasności gwiazd: żółtawa 10 (beta) Cam bije jasnością 4 mag a jej blado niebieskawa towarzyszka zaledwie 7,4mag. Tak więc kometa przypadkowo sprowadziła moją uwagę na te dwie piękne parki widziane w jednym polu widzenia lornetek. Bardzo ciekawe doświadczenie pomimo, że wbrew poprawności obserwacyjnych  prowadziłem je z ciepłego pokoju przez szybę okienną. Polecam przyjrzeć się tym dwóm parkom.

 

 

[pmochocki]

Dzięki - nie znałem tych parek. Ponadto żyrafa jest rzadko prze zemnie odwiedzanym gwiazdozbiorem. Jutro prognozy obiecują okienko w chmurach na północy i spróbuję je odnaleźć.

10 godzin temu, GKG napisał:

Bardzo ciekawe doświadczenie pomimo, że wbrew poprawności obserwacyjnych  prowadziłem je z ciepłego pokoju przez szybę okienną.

Ach te słynne fully multi-coated szyby okienne  Też muszę sobie takie sprawić   

Edytowane 5 Maja 2020 przez pmochocki

[pmochocki]

W dniu 4.05.2020 o 23:09, GKG napisał:

11Cam + 12Cam  wrzucam sobie w pamięć jako jedna z najpiękniejszych kolorowych podwójnych, bardzo łatwych dla lornetek z powiększeniem 10x i pewnie i mniejszych - naprawdę polecam.

Bez problemu znalezione w 7x35. Bardzo fajna parka. 

W dniu 4.05.2020 o 23:09, GKG napisał:

Nie ruszając lornetki, w jednym polu widzenia, tym razem nieco na prawo i powyżej jest kolejna parka podwójnych gwiazdek tj. 10 (beta) Cam i znacznie mniejszej koleżanki (szpileczki) znajdującej się tuż pod nią.  Układ o separacji prawie 1,5 minuty równie w miarę prosty lornetce 10x70, lecz trudniejszy niż 11Cam +12 Cam, bowiem tutaj jest znaczna różnica jasności gwiazd: żółtawa 10 (beta) Cam bije jasnością 4 mag a jej blado niebieskawa towarzyszka zaledwie 7,4mag.

Drugiego składnika nie udało się mi wypatrzeć w 7x35, ale w najbliższym czasie spróbuję w 15x70.

[GKG]

W dniu 7.05.2020 o 02:13, pmochocki napisał:

Drugiego składnika nie udało się mi wypatrzeć w 7x35, ale w najbliższym czasie spróbuję w 15x70.

Przed chwilą mniejszy składnik pod 10 (beta) Cam to maleńka szpileczka, ale bardzo ostra i wyraźna - nie stanowi żadnego problemu w lornetce 6,5x32, zresztą dalej z pokojowych warunków, gdzie dzisiaj  gołym okiem gwiazdki widoczne tak bez problemu do 5mag

[pmochocki]

5 minut temu, GKG napisał:

Przed chwilą mniejszy składnik pod 10 (beta) Cam to maleńka szpileczka, ale bardzo ostra i wyraźna - nie stanowi żadnego problemu w lornetce 6,5x32, zresztą dalej z pokojowych warunków, gdzie dzisiaj  gołym okiem gwiazdki widoczne tak bez problemu do 5mag

W Gdyni przy oświetlonym porcie kontenerowym i kilku latarniach z ręki nie dałem rady. Może ze statywu, czy leżaczka z podparciem bym wypatrzył. Ale fajna taka podwójna parka podwójnych...

[GKG]

 

9 minut temu, pmochocki napisał:

Ale fajna taka podwójna parka podwójnych...

W 15x70 będzie idealny widoczek 

[pmochocki]

1 godzinę temu, GKG napisał:

W 15x70 będzie idealny widoczek 

Zgadza się! Wszyscy u mnie zasnęli i właśnie miałem też się kłaść spać, jak się okazało, że wbrew prognozom pojawiło się okienko w chmurach i Kapella do mnie mrugnęła przez okno. Na taką zachętę nie mogłem pozostać obojętny. Szybko rozstawiłem sprzęt przed blokiem. Potwierdzam, że to jest idealna parka gwiazdek podwójnych do lornetki 15x70.  Jeszcze raz dzięki za podesłanie.

Temat jest jednak rozwojowy, bo okazuje się, że Beta Cam ma jeszcze trzeci składnik C 12.4^mag oddalony od B prawie 15". Musze go kiedyś spróbować wypatrzeć, ale to już w dużym EDku pod lepszym niebem.  

[Patryk P.]

Gwiazdy podwójne doceniłem dopiero w okolicach tegorocznej kwietniowej pełni, wcześniej jakoś je omijałem na nocnym niebie, no może poza paroma wyjątkami. Teraz już wiem ile traciłem :) Wyszukiwanie w lornetce 15x70 układów podwójnych to świetna zabawa i każdy rozdzielony układ daje satysfakcję.

Kilka dni temu stałem się szczęśliwym posiadaczem Vipera 8x42 i miałem okazję przetestować tego malucha między innymi na gwiazdach podwójnych. Gwiazdy niczym nasycone odpowiednim kolorem szpileczki, a luźniejsze układy jak Albiero, 61 Cygni, Sheliak czy Zeta Lyrae ładnie rozdzielone. Brak czasu niestety nie pozwolił na więcej, ale mam nadzieję, że w wkrótce uda się wybrać w teren.

[Jacek E.]

Przyznam się bez bicia, że nie specjalnie bo chciałem zobaczyć co u Atlasika choć pełnia i nisko nad portem i na dokładkę zamsz nad Ustką.
Ale jak tu nie patrzeć jedna przy pełni mam

[polaris]

Dzisiaj jest okienko pogodowe. Na komety za jasno, na Wenus za nisko, więc objechałem wszystkie podwójne proponowane przez Sky Safari, które miałem w zasięgu z ogródka. Oprócz standardów są tam schowane prawdziwe perełki. Warto poświęcić sesję, nawet przy pełni.

[Jacek E.]

Godzinę temu, polaris napisał:

Dzisiaj jest okienko pogodowe. Na komety za jasno,

Eeee, da się kometki, ostatnie z dzisiaj

[polaris]

Wizualnie nie było szans.

[polaris]

Wybór podwójnych ze Sky Safari z sesji 9.05:

 

HR 4893 5,30mag + 5,74mag 21,8"
zeta1 Cnc 5,63mag + 6,25mag 5,9"
phi2 Cnc 6,17mag + 6,21mag 5,2"
mu Dra 5,55mag + 5,69mag 2,6"
psi1 Dra 4,57mag + 5,59mag 29,6"
17 Dra 5,07mag + 6,42mag 3,1"
41 Dra 5,67mag + 6,00mag 18,8"
12 Lyn 4,86mag + 6,00mag 1,9"
19 Lyn 5,80mag + 6,71mag 14,8"
38 Lyn 3,81mag + 6,09mag 2,6"
ksi UMa 4,80mag + 3,79mag 2,2"

 

[polaris]

No trudno. Post pod postem, ale za to niemal dokładnie po czterech latach:

Obserwacje z wieczoru 13.05.2024 (22:30-23:30)

przydomowy taras, ciepło, sucho, seeing stabilny, optyka wychłodzona, Księżyc w fazie 43%, GSO 8" Dob + LV 6mm

Po zerknięciu na Księżyc, włączyłem w SkySafari listę obserwacyjną z CDSA wyd. 2. To ponad 2000 gwiazd podwójnych, więc żeby się połapać trzeba mocno zawęzić pole widzenia. Tym razem poszedłem "na ślepo" i wycelowałem w cztery gwiazdy w okolicach Lwa i Małego Lwa. Seeing okazał się bardzo dobry, w 200x rozdzieliłem wszystkie cztery układy. Poniższe dane pochodzą ze Stelledoppie.

HD 87411 7,97+8,83 mag, sep. 1,03"
HD 96436 (65 Leo) 5,65+9,72 mag, sep. 2,784" spora separacja, ale duża różnica jasności składników utrudnia rozbicie
HD 95899 (STF 1504) 7,92+8,05 mag, sep. 1,19"
HD 94672 (55 Leo) 5,98+9.02 mag, sep. 1,064" bardzo trudna

[polaris]

Osiem miesięcy to jeszcze nie wykopaliska. Wczoraj wyskoczyłem z małym refraktorem na pole i trochę przypadkowo ustrzeliłem piękny widok. Nie wiem czy już gdzieś było, ale warto przypomnieć. Grupa gwiazd w Orionie o oznaczeniu Covington 184 (wg starego SkyMap 6, oznaczenie z książki Celestial Objects for Modern Telescopes). Dwa główne układy podwójne to sigma Ori i HD 294271. Mapa z MegaStar5.

[Thomas]

Czy my wczoraj rozbiliśmy  Sigma Ori na składnik A i B?

[polaris]

Tak. 11,4"

[Thomas]

No to rewelacja. Następnym razem zabiorę swojego Edka i spróbuję nim rozbić.