Obiekt Tygodnia, 30.07.2015r. - STF 1897, STF 1905 i STF 1906

[Gość]

     Istnieje wiele typów gwiazd podwójnych i wielokrotnych. Oczywiście najszerzej znane są te jasne i kolorowe, dlatego chciałbym zwrócić uwagę na nieco ciemniejsze i często pomijane, które jednak z równym powodzeniem można obserwować z miasta oraz przy świetle Księżyca. Odbiegnę nieco od standardowej konwencji cyklu O.T. i zaproponuję trzy układy o różnych stopniach trudności (oraz czwarty niewymieniony w tytule, lecz przydatny - o tym w swoim czasie). Jasności wszystkich składników zawierają się w przedziale od około 7.5 mag do 11.5 mag. Niestety ze świecą szukać o nich astrofizycznych ciekawostek, najprawdopodobniej też nie są ze sobą powiązane grawitacyjnie, skupimy się więc po prostu na własnych obserwacjach. Układy znajdują się w raczej zaniedbanym obserwacyjnie gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy.

 

     Najpierw jednak trzeba je odnaleźć, co nie jest trudne ze względu na bliskość od jednego ze Strażników Bieguna Północnego ^* - ciepłego olbrzyma o typie widmowym A2III, Pherkada (również gamma UMi, 13 UMi).

 

Namierzywszy Pherkada, pobliska piękna pomarańczowa gwiazda 11 UMi wskaże nam oddaloną o 1.5° nieco ciemniejszą 9 UMi (niektórzy pewnie kojarzą położoną niedaleko niej galaktykę NGC 5832). Następnie od 9 UMi wystarczy skierować się na południe o około 40' do pięciokątnego asteryzmu, który wyrysowałem na mapie pomarańczowymi liniami. Jego dwie zachodnie gwiazdy to właśnie STF 1906 (na północy) i STF 1905 (na południu). Gwiazdy odwiedzimy w kolejności odwrotnej niż wymienionej w tytule, zaczynając od STF 1906 - moim zdaniem najłatwiejszej, a kończąc na STF 1897 - najtrudniejszej. Najpierw dwie pierwsze.

 

 

Powyżej lewa ogólna mapa zawiera gwiazdy do 7.5 mag, prawa szczegółowa do 10 mag.

Jeżeli nie macie atlasu z odpowiednim zasięgiem, to możecie skorzystać z darmowego TriAtlas, najlepiej z mapy nr 4 zestawu B.

 

 

       [oznaczenie układu i składniki: jasność; separacja; kąt pozycyjny - wszystkie dane z bazy WDS]

     STF 1906 AB: 8.48 + 10.18; 17.1"; 204°            RA: 14 58 21.74; Dec: +71 08 26.8

     STF 1906 AC: 8.48 + 11.47; 74.5"; 262°

 

     STF 1905 AB: 9.05 + 9.43; 2.8"; 160°                RA: 14 56 47.88; Dec: +70 49 58.5

 

 

STF 1906 to luźny potrójny układ. Z danych WDS wynika, że dla bliższej pary AB różnica jasności wynosi 1.7 mag, a dla szerszej AC aż 3 mag, co oczywiście wpływa na trudność, ale w rzeczywistości różnice są mniejsze. Wartość Vmag z katalogu UCAC4 dla gwiazd A i C wynosi odpowiednio 8.7 oraz 11.24, różnica wynosi więc około 2.5 mag, co w połączeniu z bardzo dużą separacją znacznie ułatwia dostrzeżenie wszystkich gwiazd i naprawdę nie jest specjalnie trudne.

Podczas poprzedniej pełni Księżyca na początku lipca, refraktorem ED 120mm nie miałem żadnych problemów z dostrzeżeniem wszystkich gwiazd. Były widoczne już w powiększeniu 26x przy źrenicy wyjściowej 4.7mm, jednak najładniej wyglądały w średnich powiększeniach 75-100x, kiedy można było w tym samym polu cieszyć się również rozbitą parą STF 1905.

 

Układ STF 1905 może i jest ciasny, ale bardzo niewielka różnica jasności sprawia, że jest przyjazny dla niemal każdej apertury oraz dla refraktorów achromatycznych. Na przeszkodzie może stanąć tylko gorszy seeing oraz kiepska kolimacja. W refraktorze ED 120mm być może rozdzieliłem gwiazdy już w powiększeniu 50x, jedynie seeing nie pozwalał mi stwierdzić czy pomiędzy nimi była pełna przerwa czy tylko część. Kilka dni temu walczyłem chwilę refraktorem ED 80mm. Przeszkadzały mi ciągłe bardzo silne podmuchy wiatru i lekkie zachmurzenie, ale chwilami w powiększeniu 68x obie gwiazdy widziałem podobnie jak w większym teleskopie w 50x. 100x powinno wystarczyć do bezproblemowej separacji.

 

Podczas obserwacji większym refraktorem składnik A wydał mi się nie do końca biały, miał jakby lekko cieplejszą barwę - jestem ciekaw czy ktoś to potwierdzi. Interesuje mnie też jak małym teleskopem da się je rozdzielić i w jakim powiększeniu. 70mm? 60mm?

 

Mi osobiście, od jasnych i kolorowych par gwiazd, bardziej podobają się właśnie takie bliskie o jasnościach 8-10mag. Mają w sobie coś uspokajającego.

 

 

     Powyższe dwa układy należą do prostych, poniżej coś trudniejszego. Aczkolwiek jeżeli korzystasz z teleskopu o większej średnicy, sprawa może wyglądać odwrotnie: STF 1905 stanie się najtrudniejszy, a poniżej opisany STF 1897 łatwiejszy. Najłatwiejszym pozostanie STF 1906.

 

 

By znaleźć STF 1897, należy od STF 1905 zejść na południe i ciut na zachód o 1° do jaśniejszej gwiazdy o jasności 7.6, która jest składnikiem A poszukiwanego układu podwójnego. Kierunek wskaże mniej więcej prosta poprowadzona od dwóch wcześniejszych systemów. Żeby być pewnym znalezienia właściwej gwiazdy, można spróbować dostrzec jeden z dwóch podobnych asteryzmów różniących się wielkością (w zależności od aktualnego powiększenia, pola widzenia i teleskopu, któryś będzie lepiej widoczny). Na swój użytek nazwałem je krótkim łukiem (niebieskie linie ciągłe na mapie) i długim łukiem (linie przerywane). STF 1897 jest ich północnym krańcem. Jedna ze środkowych gwiazd krótkiego łuku - ta naciągająca cięciwę - to szeroki układ podwójny o nazwie PRZ 12. Nie jest tutaj w naszym centrum zainteresowania (co oczywiście nie przeszkadza w cieszeniu się jego widokiem), ale może być pomocny przy odszukiwaniu składnika B STF 1897.

 

 

     STF 1897 AB: 7.61 + 10.99; 34.2"; 320°            RA: 14 53 35.35; Dec: +69 45 46.1

     PRZ 12     AB: 9.26 + 10.36; 35"; 202°               RA: 14 53 22.39; Dec: +69 28 04.4

 

 

Jak już zapowiedziałem, STF 1897 jest najtrudniejszy, realna różnica jasności wynosząca prawie 4 mag oraz B o jasności 11.4 mag (Vmag wg UCAC4: 7.6 + 11.4) stanowią spore utrudnienie. Może być tutaj potrzebne wykazanie się cierpliwością. Poszukując towarzysza pamiętajcie o sporej separacji podobnej do Albireo. Czasami, kiedy ma się problemy ze znalezieniem ciemniejszej gwiazdy, mimowolnie szuka się jej coraz bliżej jaśniejszej. Tutaj właśnie pomocą służy PRZ 12, który mając niemal tę samą separację, przypomina nam o właściwej odległości.

 

Nie zdradzę, co przyniosło mi sukces, jakie powiększenia i techniki obserwacyjne. To ma być dla Was małe wyzwanie. Powiem tylko, że ten układ podoba mi się najbardziej ze wszystkich tu wspomnianych.

 

 

Poniżej dwa kolorowe zdjęcia DSS, które wyeksportowałem za pomocą programu Aladin, ukazujące omawiane obszary. Widać tutaj lepiej niż na mapie podobieństwo obu wyimaginowanych łuków.

 

 

 

Koniecznie sprawdźcie jakie najmniejsze powiększenia wystarczą do dostrzeżenia lub rozdzielenia wszystkich poszukiwanych gwiazd, a w jakich wyglądają najprzyjemniej. No i oczywiście...

...dajcie znać jak poszło.

 

 

Wojtek

 

 

-----

^* Po raz pierwszy zetknąłem się z nazwą The Guardians of the Pole przeglądając stronę Jamesa Kalera i czytając o Kochabie i Pherkadzie (czyli gwiazd, którym ta nazwa jest przypisana). Szukałem następnie czegoś podobnego po polsku, lecz niczego nie odnalazłem.

Przy opisie bety Ursae Minoris w Burnham's Celestial Handbook Roberta Burnhama Jr. (tom 3, strona 2025), znalazłem informację, że nazwa jest w użyciu od stuleci.

W wydanym w 1844 roku The Bedford Catalogue. From a Cycle of Celestial Object, William H. Smyth używa prostszego określenie Guards i powołując się na niejakiego Hooda (zapewne chodzi o Thomasa Hooda, angielskiego poetę żyjącego w pierwszej połowie XIX wieku) oraz utwór Safegard of Saylers, przytacza pochodzenie nazwy od hiszpańskiego słowa "guardare" i wyjaśnienie, że gwiazdy strzegły bezpieczeństwa żeglarzy, którzy dzięki nim określali swoje położenie na otwartych wodach (a więc miały inne znaczenie niż współcześnie). Dalej jest jeszcze odnotowanie nazwy Guardians obecnej w wydanym, czy też przetłumaczonym z hiszpańskiego na angielski przez Richarda Edena w 1561 roku Arte of Navigation - zainteresowani znajdą to na stronach 331-332 w przedruku pierwszego wydania dostępnego w wydawnictwie Willmann-Bell, lub na stronach 418-420 w drugim wydaniu z 1881 roku, które zostało zeskanowane i jest ogólnodostępne w Internecie na stronie archive.org.

[Janko]

...    

^* Po raz pierwszy zetknąłem się z nazwą The Guardians of the Pole przeglądając stronę Jamesa Kalera i czytając o Kochabie i Pherkadzie (czyli gwiazd, którym ta nazwa jest przypisana). Szukałem następnie czegoś podobnego po polsku, lecz niczego nie odnalazłem. ..

Jakoś określenie "strażniczki bieguna" wydało mi się całkiem naturalne i używałem go już w swoich tekstach. :)

[Gość]

Przyznaję, że nie szukałem żeńskiej odmiany :)

[adam_bie]

Nowy OT i niespodzianka. Bardzo fajne że pojawił się całkiem nowy typ obiektu w tym tygodniu - nawet gdy świeci łysol tak jak teraz wiele podwójnych można z powodzeniem oglądać.

Ja spoglądałem tylko na kilka tych które łatwo znaleźć ale wrażenia 'estetyczne' często równie przyjemne jak na DSach czego się nie spodziewałem.

Na pewno spojrzę na gwiazdy opisane przez Wojtka, choć STF 1905 będzie poza zasięgiem moich lornetek.

Niech no kiedyś jeszcze jakaś gwiazda zmienna zawita do OT to już będziemy mieli całe spektrum obserwacji, no może jeszcze kwazara będzie brakowało:).

[lukost]

Nowy OT i niespodzianka. Bardzo fajne że pojawił się całkiem nowy typ obiektu w tym tygodniu (...)

Ale gwiazdy podwójne już były  ;) 

Obiekt tygodnia 02.10.2013 Struve 2816 i 2819

Obiekt tygodnia 24.05.2014 Porrima (gamma Vir)

Obiekt tygodnia 10.06.2015 Izar (epsilon Bootis)

[adam_bie]

Fakt, Izara nawet oglądałem, wcześniejsze przegapiłem ale nic straconego, miesiące lecą wiec na każdy obiekt będzie kiedyś czas.

[ewa]

STF 1906 - rozdzielona, STF 1905 - kreska, nawet w powiększeniu 120x, ale mam troszkę rozkolimowany teleskop. Pozostałe dwie czekają na trochę więcej cierpliwości z mojej strony :)

[adam_bie]

Dzięki uprzejmości dobrego astro kumpla w moje ręce na kilka dni wpadł refraktor TS ED 102mm. Księżyc wschodzi wcześnie ale ładne, bezchmurne niebo musiałem jakoś wykorzystać więc rzuciłem się w przydomowych krzakach na gwiazdy podwójne.

Na początek STF 1906, wszystkie 3 składniki widoczne od razu bez żadnego kłopotu. Widoczne w powiększeniach i 27x i 60x. Bardziej nie 'powerowałem'.

Potem STF 1905 i tu już trudniej, pewnie przez mój kompletny brak doświadczenia we wgapianiu się w podwójne, oraz nie najlepszy seeing. Ciasna parka widoczna przez większość czasu jako rozciągnieta gwiazdka, w lepszych momentach błyskająca dwoma kropeczkami. Tutaj użyłem powiększenia 90x. Większego już nie miałem dostępnego bo najkrótszy okular jakim mam to 8mm - w newtonie o ogniskowej 1650mm w zupełności wystarcza.

Ciekaw byłem jak mi pójdzie z małym wyzwaniem STF 1897. EE nie było tak trudno.. Jak już dogadałem się z obrazem odbitym lewo-prawo jakie daje refraktor to jakoś poszło. Kilka razy myliło mnie to tego wieczora, brak przyzwyczajenia. Użyłem PRZ 12 jako wskazówki jakiej separacji oczekiwać ale początkowo drugiej gwiazdki w STF 1897 brak. Rozogniskowałem więc lekko obraz i użyłem zerkania - sukces, widać drugą ciapkę w dobrej odległości. Spróbowałem potem zerkania na ostrym obrazie i też wyskoczyła ale jakby nieco trudniej było ją zobaczyć.

Z podwójnych padły jeszcze gamma Del, którą katowałem wiele razy lornetką, Mizar, Rasalgethi no i oczywiście Epsilony Lutni. Tak pięknie rozdzielonego Mizara jeszcze nie widziałem.

Edytowane 2 Października 2015 przez adam_bie

[miron12]

Niesamowite, naprawdę mi się podoba. Świetne forum.

 

 

_______________________________

firma budowlana ......

[Jacek E.]

Cieszy mnie to - gdyby tylko nie ta s

19 minut temu, miron12 napisał:

Niesamowite, naprawdę mi się podoba. Świetne forum.

 

 

_______________________________

firma budowlana ...........

Cieszy mnie to - tylko szkoda, że nowy Kolega regulaminu nie przestrzega i linki budowlane wkleja (dezaktywowałem) - Ostrzegam to niezgodne z Regulaminem.

P.S. Ale dzięki Panasowi warto klikać