Obiekt tygodnia 9.10.2015 NGC 246

[lukost]

Jesień to czas galaktyk, ale kto powiedział, że nie można wówczas zapolować na planetarki?

W tym tygodniu miałem zamiar opisać zupełnie inny obiekt, ale wystarczyła jedna, króciutka sesja obserwacyjna, w trakcie której zerknąłem na przepiękną mgławicę skatalogowaną jako NGC 246, by plany uległy diametralnej zmianie.

Nasz cel znajdziemy w rozległej, lecz mało wyraźnej konstelacji Wieloryba. Choć nawigowanie po tym gwiazdozbiorze może przysparzać obserwatorowi (szczególnie początkującemu) pewnych problemów, to planetarny engiec ulokował się dość fortunnie ? mianowicie wewnątrz charakterystycznego trójkąta, utworzonego przez gwiazdy Diphda (? Cep), ? Cep oraz ? Cep; trójkąt ten góruje obecnie około północy. Namierzywszy Diphdę, odbijamy jakieś 6 stopni na północ, w kierunku dwóch widocznych gołym okiem gwiazdek: ?1 Cet oraz ?2 Cet. Teraz wystarczy wyobrazić sobie kolejny, z grubsza równoboczny trójkąt, z NGC 246 jako jego południowym wierzchołkiem.

Czas na garść suchych faktów. Jako rzecze Wiki, mgławica została odkryta 27 listopada 1785 roku przez ? a jakże - Williama Herschela. Odległość obiektu od Ziemi nie jest dokładnie ustalona ? szacunkowe wartości mowią o 1600, 2100 lub nawet 9200 latach świetlnych. Wewnątrz mgławicy znajduje się biały karzeł noszący oznaczenie HIP 3678. Zarówno mgławica, jak i jej gwiazda macierzysta zawierają bardzo duże ilości fluoru? około 250 razy więcej niż przeciętnie. Jasność mgławicy to 10,9mag, a gwiazdki centralnej 11,95 mag.

Podczas obserwacji warto użyć filtrów typu OIII lub UHC, szczególnie jeśli jakość nieba pozostawia wiele do życzenia (podobnie zresztą rzecz ma się z mgławicami Ślimak w Wodniku i NGC 1360 w Piecu). Wszystkie one mają dość niewielką jasność powierzchniową, co w połączeniu z niskim położeniem nad horyzontem może sprawić, iż będą problematyczne.

NGC 246 obserwowałem wielokrotnie, przez rozmaite instrumenty optyczne, kolejno odlicz:

- lornetę 15x70, zaopatrzoną w parkę filtrów OIII; w tej konfiguracji dało się jedynie stwierdzić, że coś tam jest i to coś ma tarczkę,

- lornetę 28x110 ? o, tu już było znacznie lepiej; z tła wyskoczyła subtelna, lecz wyraźnie zarysowana mgiełka, z zatopionymi wewnątrz kilkoma gwiazdkami; nie dałem rady ich policzyć ? za małe powiększenie,

- achromat 80/400 - mimo braku filtra mgławicowego, przy powiększeniu ok. 33x (uzyskanym z pomocą Naglera 12 mm) wylazła tarczka z prześwitującymi na jej tle gwiazdkami; obraz zdecydowanie ustępował jednak widokowi wygenerowanemu przez wspomnianą wcześniej, nieco przerośnięta dwururkę,

- refraktor 150/750 ? w tej aperturze można zacząć się domyślać, dlaczego mgławica bywa nazywana Czaszką lub ? nieco bardziej romantycznie - Różą; zaczyna być widoczna struktura obiektu, a gwiazdki dają się już policzyć.

No i tym sposobem docieramy do dużych newtonów, czyli do sedna sprawy. Dwunasto- lub trzynastocalowe lustro pokaże nam całkiem spory okrąg, z wtopionymi weń kilkoma gwiazdkami. Nie warto pchać się w duże powiększenia, bo obraz staje się za ciemny; źrenica wyjściowa w okolicy 4 mm jest w sam raz. Skorzystawszy z filtra od razu dostrzeżemy, iż zewnętrzne krawędzie mgławicy są nieco wyraźniej zaznaczone, a wypełnione mlecznym blaskiem wnętrze kryje kilka subtelnych pociemnień.

prawa autorskie: Adam Block/Mount Lemmon Sky Center/University of Arizona 

źródło: http://www.caelumobservatory.com/gallery/n246.shtml

źródło: http://www.deepskywatch.com/images/sketches/ngc246-sketch.jpg

 

Na koniec małe przypomnienie: aktualnie, podczas jednej sesji obserwacyjnej, można wyhaczyć aż cztery lornetkowe mgławice planetarne: NGC 7293 w Wodniku, M27 w Lisku, NGC 1360 w Piecu, no i oczywiście bohaterkę tego odcinka. Jest jeszcze piąta (M97 ? Sowa), ale ta akurat jest w mało korzystnym położeniu.

Zaintrygowany? No to poszukaj wolnej od jesiennych mgieł miejscówki z odkrytym południowym horyzontem, spróbuj i daj znać, jak poszło!

PS Zapomniałbym ? w katalogu Caldwell nasz cel jest oznaczony numerem 56. 

[ewa]

Uuuj, ona strasznie niziutko jest :/ Ale będę próbować!

[Alice]

Zrobił to specjalnie, bo właśnie zorze były ;)

[lukost]

Uuuj, ona strasznie niziutko jest :/ Ale będę próbować!

Nie jest tak źle, dasz radę. Tak się składa, że jestem rodem z Wielkopolski i jeszcze z grubsza kojarzę tamtejsze niebo. Poszukaj jakiejś górki na południe od Poznania. :)  

[MrOD]

Właśnie udało mi się ją złapać. Na północ od Poznania :) Warunki kiepskie - podmiejskie niebo wspomagane chmurami :)

Rurka 150mm. Bez filtrów majaczą tylko gwiazdki środka, z uhcs zaczyna już być widoczna mgiełka zerkaniem a z O3 już wyraźnie zerkaniem widać zarys. Ale zimno :)

Dzięki lukost!

[lukost]

O, widzisz? Kolega złapał z tej lokalizacji. :)

[Gość Paweł Trybus]

Bardzo dobry wybór na jesienne wieczory. NGC obserwowałem w czasie pierwszej nocki z teleskopem Columbus 18",  27-go sierpnia 2012r. Zanotowałem: 

NGC 246 (m.pl. 10.9 mag; 4'). 133x i 200x. Duża planetarka z zatopionymi w niej 3-ma gwiazdkami. Świetnie reaguje na filtr OIII. Z filtrem przypominała różę z wyraźnie zaznaczonymi krawędziami "płatków" i mlecznym środkiem, na ciemnym tle nieba. Bez filtra tło sporo jaśniejsze, wyraźne tylko krawędzie "płatków" a centrum mgławicy wyskakiwało zerkaniem. Bardzo ładny obiekt.

Przy najbliższej okazji przyłożę jej z dużej lornety :-)

[ewa]

Udało się :) NGC 246 wchodząca w okołopoznańską łunę dostrzegłam z filtrem UHC S. Jest zdecydowanie większa niż się spodziewałam. Gwiazdki "wewnątrz" - genialne.

[lukost]

A pomyśl jak fajnie byłoby, gdybyś poznańską łunę zostawiła na północy...

[polaris]

Na południe od Poznania planetarka łatwiutka w lornecie 15x85. Obiekt nieco mniejszy i sporo słabszy od M27, bardziej jednorodny. Gwiazdek na jej tle nie widziałem. Południe od Poznania ma jeszcze jedną zaletę - można z powodzeniem odwiedzić NGC 247, NGC 253 i NGC 288.

[Panasmaras]

Z Borów Tucholskich planetarki łatwizną bym nie nazwał, ale nie przysporzyła mi też wielu trudności w 10x50. 
Dało się dostrzec rozciągłość obiektu, ale daleko mu było do regularnej tarczki wielu planetarek.

W 20x80 było znacznie łatwiej. Momentami blask mgławicy był wzmacniany przez słabe gwiazdki leżące na tle mgławicy.
Szkoda, że obiekt tak nisko wschodzi nad horyzont na Pomorzu - szczególnie, że sporych planetarek jak na lekarstwo, a ta jest wręcz banalna do namierzenia.

[Grzesiek]

Ależ pogoda się zrobiła! Widziałem dziś tę mglawicę bez żadnych filtrów w 15x70. Nie widać jej od razu, ale po kilku chwilach, zerkając widzialem dość spore pojaśnienie. Nie sprawdziłem wcześniej jej rozmiarów i spodziewalem się raczej "spuchniętej gwiazdki" np. jak "Duch Jowisza". Tymczasem, obiekt zajmuje całkiem spory (w swojej kategorii) obszar, przez co w 15x70 przypomina raczej jakąś galaktykę. Trochę podobna w percepcji do "Ślimaka" z tym że kilka razy od niej mniejsza.