Rentgen wiatrów Mintaki (Delta Orionis Aa).

[rybi]

Gwiazda Mintaka, czyli Delta Orionis, jest jedną z trzech gwiazd tworzących pas Oriona, który pięknie widać u nas na niebie zimowym. Jest to układ prawdopodobnie pięciu gwiazd związanych ze sobą grawitacyjne, który znajduje się w odległości około 900 lat świetlnych od Słońca.

Trzy z nich można rozdzielić wizualnie (A - jasność ok.2,23V, B - 33" od A, jasność 14V i C - 52" od A, jasność 6,85V). Dodatkowo najjaśniejsza gwiazda Del Ori A składa się z następująch trzech gwiazd:

-) Składnik Aa - został pokazany na poniższym rysunku.

  Jest to układ spektroskopowo podwójny dwóch bardzo gorących i masywnych gwiazd typów widmowych O9,5 II i B? III.

  Jasność każdej gwiazd rzędu 90000 jasności Słońca, a masy około 20Mo.

  Te gwiazdy krążą wokół wspólnego środka masy w okresie 5,73 dnia, częściowo się przesłaniając (nachylenie pł.orbity 67stopni). 

  Zaćmienie powoduje spadek jasności około 0,1 mag.

-) Składnik Ab typu widmowego O9 IV (?)- w odległości 0,3" od Aa, jasność około 1,35 mag mniejsza od Aa.

    Ta gwiazda została odkryta metodą interferometrii plamkowej i obiega wspólny środek masy z Aa w ciągu około 200 lat.

Gwiazda zmienna Del Ori Aa jest aktualnie intensywnie obserwowana. Grupa amerykańskich i kanadyjskich astronomów otrzymała 5,5 dnia obserwacyjnego na satelicie rentgenowskim Chandra w

okresie 16-21XII i 24-29XII 2012 r. W użyciu jest spektrograf rentgenowski, pozwalający uzyskać widma w zakresie "X" 5-25 Angstremów. Celem tego projektu jest poszerzenie naszej wiedzy na temat masywnych gwiazd typu widmowego O. Autorzy piszą, że :

"Masywne gwiazdy typu widmowego O, chociaż rzadkie, są głównym czynnikiem stojącym za zmianami chemicznymi, jonizacyjnymi i  ciśnienia ośrodka międzygwiazdowego. Ewolucja tych gwiazd od ciągu głównego do supernowej jest w znacznym stopniu napędzana utratą masy przez wiatr gwiazdowy. Zrozumienie tego ważnego związku dla konkretych gwiazd wymaga dobrej znajomości ich parametrów fizycznych ... połączonego ze szczegółowym rozumieniem wypływającego z nich wiatru gwiazdowego ... Ponieważ gwiazdy masywne są  rzadkie, a masywne układy podwójne - jeszcze rzadsze ... dynamiczne wyznaczenia parametrów gwiazd jest znane tylko dla kilku układów. Nasza niepewność odnośnie utraty masy jest nawet jeszcze większa... Ważne pytania ... nie otrzymały jeszcze odpowiedzi."

Więcej informacji na temat tego projektu można znaleźć pod linkiem Mintaka.PDF.

Na załączonym rysunku pokazano schematyczny model układu zaćmieniowego Aa delta Orionis tak, jak go widać z Ziemi w różnych

fazach orbitalnych. Większa kula reprezentuje główny składnik tego układu, czyli jasnego olbrzyma 09,5 II. Kolorowe kreski pokazują  przewidywane miejsca, gdzie tworzą się wysoko zjonizowane linie widmowe (Ne IX, Mg XI, O VII w zakresie rentgenowskim 5-25A) pochodzące z wiatru gwiazdy typu widmowego "O". Będą one sukcesywnie przesłanianie przez mniejszą gwiazdę typu widmowego B w różnych fazach orbitalnych.

Dodatkowo w okresie 17 XII 2012- 7 I 2013 r. Mintaka Aa jest intensywnie obserwowana przez kanadyjskiego satelitę fotometrycznego MOST. Ten satelita ma na

pokładzie 15cm teleskop maksutowa z układem fotometrycznym pozwalającym wykrywać zmiany jasności rzędu jednej milionowej dla gwiazd jaśniejszych od 6 mag. Satelita mierzy jasność filtrem szerokopasmowym 3500-7000A (nie jest to std fotometria astronomiczna typu U,B,R,Ic,Rc). Więcej informacji na temat tego satelity można znaleźć również tutaj.

Do współpracy zostali również zaproszeni miłośnicy astronomii. W okresie 17 grudnia 2012 r. do 7 stycznia 2013 r. bardzo pożądana jest fotometria oraz spektroskopia Mintaki "Aa". AAVSO opublikowało alert w tym temacie na swoim portalu:

http://www.aavso.org/aavso-alert-notice-474

Ze względu na małą aplitude zmianę jasności (2,20-2,32V) organizatorzy proszą o standardowe obserwacje fotometryczne BVRIJH wykonywane technikami CCD i PEP (100 uśrednionych pomiarów z danej nocy). Przydatna jest również fotometria "lustrzankowa"(DSLR) tej gwiazdy. Obserwacje należy umieścić w bazie AAVSO dla gwiazdy zmiennej "DEL ORI", podając jasność z dokładnością do 0,001 mag. i JD do 4 cyfr znaczących po przecinku.

Bardzo pożądana jest spektroskopia w zakresie widzialnym 4000-7000A (w tym H alfa 6563?, Hel I 6678?) w dużej zdolności rozdzielczej (R>=10000) i dużym stosunkiem sygnału do szumu SNR>=200, czas ekspozycji<30 minut. Nie powinno to stanowić problemu nawet dla "amatorów", gdyż gwiazda jest bardzo jasna (ok.2,2V) - oczywiście, o ile posiada się spektrograf za sporą ilość k$ ... :)

[rybi]

Zajrzałem właśnie tutaj. Del Ori dzisiaj o 23:30 ma minimum główne. Nie jest może widowiskowe zaćmienie  - tylko 0,12V, ale zawsze coś :)

[Krzysztof_K]

Delta Ori znajduje się także na liście zapotrzebowań Obserwatorium Astronomicznego na Suhorze na minima gwiazd z tzw. ruchem linii apsyd:

http://www.as.up.krakow.pl/ephem/e-stars.htm

[rybi]

Delta Ori znajduje się także na liście zapotrzebowań Obserwatorium Astronomicznego na Suhorze na minima gwiazd z tzw. ruchem linii apsyd:

http://www.as.up.krakow.pl/ephem/e-stars.htm

O ile dobrze rozumiem tabelkę pod powyższyzm linkiem to minimum główne Del Ori A zostało wyznaczone "wieki temu", bo 1978 r. :) Wygląda na to, że wyznaczenie minimum głównego tej gwiazdy zmiennej jest raczej trudnym zadaniem (?).

Tak sobie  teoretyzuję, że aby złapać minimum Mintaki A należałoby ją obserwować fotometrycznie 5-6 godz. przed minimum i tyle samo po. Te 5-6 godzin stanowi około 5% okresu orbitalnego Mintaki A.

Znalazłem krzywą zmian blasku z Hipparhosa z dopasowaniem dla aktualnie obowiązującego model tego układu (linia ciągła).

Na tym rysunku jasność gwiazdy pomiędzy fazą=0 (zaćmienie główne) i fazą orbitalną=5% zmienia się zaledwie o 0,03-0,04 magnitudo. :(

http://iopscience.iop.org/0004-637X/565/2/1216/fulltext/54306.fg15.html

W Polsce Orion chodzi nisko na niebie i trudno go obserwować aż przez 10-12 godzin wysoko nad horyzontem.

Wczorajsze minimum o godz.23:30 było całkiem dobre do fotmetrii, bo teraz ok. godz.23-24 Orion mija południk. 

Następne minima główne Del Ori podałem poniżej.

Dzień Godzina (czas urzędowy)

27-12-2012 16:38

02-01-2013 10:12

08-01-2013 03:47

13-01-2013 21:22

19-01-2013 14:57

25-01-2013 08:31

W dn.27 grudnia gwiazda ma minimum ok. godz. 17 i wtedy przez całą noc można obserwować wychodzenie z minimum. Teraz pas Oriona wschodzi około godz.18 u nas, ale do fotometrii Del Ori nadają  się ledwie 4 godziny (21:30 - 1:30). Wtedy gwiazda jest w miarę wysoko, tzn. jej wysokość nad horyzontem > 30 stopni (tak sobie zasymulowałem w Stellarium).

Złapanie miminum tej gwiazdy jest chyba możliwe tylko w "ciepłych krajach" :( ...

[Krzysztof_K]

Z informacji ze strony Suhory wynika, że w latach 1910-2011 wyznaczono zaledwie 8 minimów głównych i 4 minima wtórne dla tej gwiazdy:

http://www.as.up.krakow.pl/ephem/ORI.HTM

Niestety, mała głębokość zaćmienia powoduje, że gwiazda jest trudna do obserwacji. Biorąc dodatkowo pod uwagę fakt, że amatorska fotometria CCD (ewentualnie DSLR) w Polsce niemal nie istnieje, to może się to szybko nie zmienić.

KK