Obiekt Tygodnia 21.11.2016 - Messier 103 (NGC 581, Collinder 14)

[Gość Paweł Trybus]

   Wiosną 1781 roku francuski astronom Pierre Mechain zanotował odkrycie nowej gromady gwiazd, którą opisał "grupa gwiazd pomiędzy Epsilon i Delta w nodze Kasjopei". Zaproponował Charlesowi Messierowi dodanie tego obiektu do mającego się wkrótce ukazać ?Catalogue des nebuleuses et des amas d?etoiles?. Co ciekawe, Messier nie miał okazji samemu zweryfikować odkrycia Mechaina i zaobserwować M103 (podobna sytuacja miała miejsce w przypadku M101 i M102) przed publikacją Katalogu. Przyjaciołom wierzy się na słowo, prawda? Pierwsze wydanie Katalogu zawierało właśnie 103 obiekty (M104 - M110 dodano znacznie później), więc dzisiejszy Obiekt Tygodnia jest ostatnim "oryginalnym", który za życia obserwował Charles Messier.
   M103 bardzo łatwo znaleźć, znajduje się ok. 1 stopnia na wschód od gwiazdy Ruchbah (delta Cas), prawie dokładnie na linii łączącej delta i epsilon Cas. Mapka z Pocket Sky Atlasu (źródło:IAU and Sky & Telescope magazine (Roger Sinnott & Rick Fienberg) wyjaśnia wszystko:
  

   To jedna z najmniejszych gromad otwartych ujętych w Katalogu Messiera, na niebie zajmuje zaledwie 6 minut kątowych (6'). W rzeczywistości gwiazdy ją tworzące zajmują obszar o średnicy 9-15 lat świetlnych (zależnie od źródeł). Jasność wizualna gromady to 7.4 mag, a klasa Trumplera III2p (czyli "oderwana gromada bez wyraźnej koncentracji, średnio jasna, uboga w gwiazdy (<50)). Tak naprawdę jednak w gromadzie wyodrębniono na pewno 172 składniki, przypuszczalnie jest ich sporo więcej. To "przypuszczalnie" sprawia, że różnie określana jest odległość gromady od Ziemi, w przedziale 8000 - 9500 lat świetlnych (zależnie od źródeł).
   Spójrzmy na kilka zdjęć:

źródło: Fort Lewis College Observatory ? Department of Physics & Engineering  

źródło: Lynn Easley, www.astrobin.com

   M103 nazywana jest niekiedy "Christmas Tree Cluster" i rzeczywiście przypomina choinkę. Interesująca rzecz - najjaśniejsza gwiazda na czubku "choinki" wcale nie należy do gromady! To gwiazda podwójna Struve 131, zgodnie z tą stroną jej składniki o jasnościach 7.3 i 9.9 mag dzieli 13.9 sekund kątowych (13.9") i bardzo ładnie rozbija je już duża lorneta. Towarzystwo odległe jest od Ziemi zaledwie o kilkaset lat świetlnych (wg http://scienceblogs.com/startswithabang/2013/09/16/messier-monday-the-last-original-object-m103/) i przypadkowo wpakowało się w kadr. Ale przyznacie, do "choinki" pasuje w sam raz! 
   Większość gwiazd w obrębie M103 to młode, niebieskie kule rozżarzonego gazu, o jasności wizualnej 10-11 mag. Wyjątkiem jest spektakularna żółto-czerwona gwiazda w środku, najdroższa bombka na choince :-) Ocenia się, że wiek M103 to zaledwie ok. 25 mln lat, czyli jakieś 30% wieku Plejad! A wspomniana już odległość ok. 9000 lat świetlnych czyni z M103 prawdopodobnie najbardziej oddaloną od Ziemi gromadę otwartą z Katalogu Messiera. Co prawda M103 "leci" w naszym kierunku z prędkością 37 km/s, ale bez obawy, jest jeszcze daleko! 

   Bardzo lubię spoglądać na M103, zwłaszcza jesienią, gdy niedługo Święta. Nie odmówiłem sobie tej przyjemności również kilka dni temu i skierowałem ku Kasjopei lornetę 37x100. W gromadzie udało mi się wyodrębnić ok 12 gwiazd, a czerwona w środku to rzeczywiście "najdroższa bombka", wygląda przepięknie. Co prawda gromadka jest mała, ale w bardzo bogatym w gwiazdy otoczeniu (wszak leży praktycznie na tle Drogi Mlecznej) robi wrażenie.
   Refraktor FS102 w powiększeniu 66x pozwolił dostrzec około 20 gwiazd, ostrych jak szpileczki. Przy 117x było ich jeszcze więcej, ale widok nie przypadł mi do gustu, za duże powiększenie do tej apertury.
  Co innego w dużych Newtonach. Odnotowałem w dzienniku obserwacyjnym widok M103 w Taurusie 330 przy 158x oraz w Newtonie 18" przy 150x, coś pięknego! Można śmiało użyć większych powerów, gdy lustro zbiera mnóstwo światła.

   W handlu i reklamach już Święta na całego, w radiu lada chwila zaczną puszczać "Last Christmas", a wysoko na niebie w Kasjopei świeci malutka "choinka". Spróbuj na nią zerknąć przy najbliższej okazji i daj znać, jak poszło! 

źródła: Wikipedia, http://www.astrophoton.com/trumpler_class.htm, http://messier.seds.org/m/m103.html, http://www.messier-objects.com/messier-103/, http://stelledoppie.goaction.it/index2.php?iddoppia=5808

[Karol_C]

Rzutem na taśmę po prostu. Zaraz wychodzę to przyjrzę się jej szczegółowo. Kiedyś już ją widziałem - "to kilka gwiazdek na krzyż".

[Panasmaras]

Zabawna ta emstotrójka. Banalna w małej lornetce i jednocześnie - kompletnie nieefektowna w tejże. Zwykle widywałem w niej cztery gwiazdy, w tym - rzeczoną Struve 131.
Za to 22x85 dodaje dobre pół tuzina drobnicy widocznej zerkaniem, częściowo wtopionej w mgiełkę za najjaśniejszą czwórką słońc.

Fajnie jest widzieć oklepany i niedoceniany obiekt kompletnie innym niż widywałem go wcześniej  

[robert_sz]

Pobliska gromadka NGC 663 zawsze bardziej mi się podobała 

[Gość Paweł Trybus]

Wczorajszego wieczoru ponownie spojrzałem na M103 i potwierdzam - lorneta 141mm (45x) bez problemu rozdziela Struve 131 na dwa składniki. 

[Panasmaras]

Przy najbliższej okazji spróbuję w 22x85.
Swoją drogą, i dla lornet 15x70 to może być ciekawe wyzwanie... 

[robert_sz]

Skoro jasny Mizar o podobnej separacji mogę spokojnie rozdzielić to ta słabsza parka też powinna się poddać w 16x70. Sprawdzę wieczorem. Chociaż z drugiej strony słaby drugi składnik może być ciężko w pierwszej chwili zauważyć, szczególnie pod miejskim niebem jakim dysponuje.

 

EDIT:Jednak dziś nie sprawdzę 

[lukost]

Naprawdę lubię emkę numer 103. Podczas wczorajszej sesji długo napawałem się jej widokiem w stustopniowym polu ES-a 14 mm i to było to! Chyba się starzeję, bo coraz bardziej zaczynam doceniać uroki katalogu pana Messiera, przy jednoczesnym spadku motywacji do walki z ulotnymi, słabymi paskudami...   

 

Dnia 21.11.2016 at 17:44, robert_sz napisał:

Pobliska gromadka NGC 663 zawsze bardziej mi się podobała 

Tyz prowda, fajna jest. Ale jeszcze fajniejsza wydaje mi się pobliska IC 166 - choć to dość trudny obiekt, wymagający ciemnego nieba i sporej apertury.  

[Panasmaras]

1 godzinę temu, lukost napisał:

Chyba się starzeję, bo coraz bardziej zaczynam doceniać uroki katalogu pana Messiera

Jeszcze przejdź na lornetki i wyślę Ci formularz do uzyskania Karty Seniora  

[Poszukiwacz15]

Do M103 mam duży sentyment, razem z gromadą podwójną w Perseuszu był to pierwszy obiekt który widziałem teleskopem. Prawie za każdym razem gdy kieruje teleskop w rejony Kasiopei odwiedzam tą gromadę. Kilka wpisów z moich notatek:

15.12.2017 22:00 Synta 12" Seeing 2/5

W kitowym kellerze 25 mm dostrzegłem 15 gwiazd, wśród nich jedna ma intensywny pomarańczowy kolor. Gromade otaczają liczne gwiazdy tła. Po załorzeniu okularu GSO 30mm poza powiększeniem nie zmienia się za dużo. Z okularem TMB 6mm powiększenie wynosiło 250x, gromada ledwo mieściła się w polu widzenia. Mimo to wyglądała dobrze, gwiazdy które wcześniej widziałem z trudem teraz są wyraźne.

6.11.2017 19:00 Synta 12" Seeing 1/5

Z kellerem 25mm naliczyłem aż 20 gwiazd. Pojawiło się wiele ciemnych i ulotnych składników które tylko zerkaniem wyraźnie się pokazywały. Okular TMB 6mm pokazał podobną ilość gwiazd, ale dawał trochę niewyraźny i rozmyty obraz.

29.08.2017 SW130/900 Seeing 3/5

Z barlowem 2x i kellerem 25 mm zaobserwowałem 5-6 gwiazd. Metodą zerkania było ich więcej, jednak były trudne do policzenia. Gromada zdawała się być lekko zamglona. Sam niewiem czy był to efekt zaparowanego okularu czy nienajlepszych warunków. 

30.12.2017 Synta 12" 20:00 Seeing 2/5

Niebo było mocno zaświetlone światłem latarni i księżyca w fazie 92%. Dostrzegłem 4 jasne gwiazdy i nieco więcej ciemnych. Były dość trudne do policzenia, stawały się wyraźne dopiero zerkaniem. Udało mi się ją naszkicować.