Biegiem za eMkami...

[Gość Paweł Trybus]

Wielu z Was obserwowało niebo w poświątecznym tygodniu, gdy Księżyca zaczęło ubywać i pogoda dopisała. Ja nie miałem szczęścia, bo wyskoczył mi kilkudniowy wyjazd akurat w czas dobrej pogody. Ale uzbroiłem się w cierpliwość, która została nagrodzona w nocy 15/16 kwietnia.

   Śledząc prognozy pogody powiedziałem sobie - to jest TA noc w kwietniu, kiedy wreszcie będę mógł zaspokoić głód obserwacyjny i spędzić miło czas robiąc to, co lubię. Tylko co obserwować?

   Po raz kolejny inspirację znalazłem czytając Forum Astronomiczne. Trafiłem na wpis Marka "Panasmarasa" traktujący o maratonie Messiera, który Marek zaproponował uczestnikom zlotu w Bieszczadach. Pomyślałem sobie - czemu nie spróbować?

   O odbyciu maratonu Messiera myślałem już od kilkunastu lat, odkąd w latach 90-tych zaczytywałem się w kultowej dla wielu z nas pozycji "Niebo. Poradnik użytkownika". Kto czytał, ten wie, jak fascynująco David Levy opisuje swój maraton, niemal kompletny. Zabrakło mu tylko M30, która nie wzeszła na czas.

   Na zaliczenie wszystkich 110-ciu eMek w ciągu jednej nocy szansa trafia się w marcu. Teraz mamy już kwiecień i z gry wypadają M79 w Zającu, M74 w Rybach i M77 w Wielorybie. Dostępnych obserwacjom jest zatem aktualnie 107 obiektów. Marek pięknie ujął je w tabeli, podzielił na grupy proponując jednocześnie ramy czasowe do ich obserwacji, dodatkowo wpisał numery stron popularnego "Pocket Sky Atlasu", na których każdą z eMek można znaleźć. Kawał świetnej roboty! Wspomniany dokument znajdziecie w załączniku do pierwszego postu w wątku http://www.forumastronomiczne.pl/index.php?/topic/7288-maraton-messiera-2015/#entry98458

   A zatem... wydrukowałem listę, spakowałem "Pocket Sky Atlas", teleskop, walizkę z okularami, latarkę z czerwonym światłem, termos z herbatką z sokiem malinowym i - odwiedziwszy popularną restaurację, by kupić w okienku wysokokaloryczny i super niezdrowy zestaw fast food - wyruszyłem na pierwszą miejscówkę. 

   Obserwacje prowadziłem na dwóch miejscówkach, w sumie spędzając pod rozgwieżdżonym niebem 6 godzin i 25 minut (wliczając przerwy na odpoczynek, rozkładanie i składanie sprzętu etc.) Używałem teleskopu Takahashi FS102 na montażu azymutalnym SkyDob3 i statywie Manfrotto. Stosowałem niewielkie powiększenia 48x (Ethos 17mm) i 66x (Docter 12.5mm).  

Była to sesja nr 452 zapisana w moim dzienniku obserwacyjnym, a 9-ta w tym roku.

 

Część I.

 

15/16.04.2015  21:00 - 01:25 Miejsce obserwacji to okolice wsi Chlewice, ok. 25km na zachód od Jędrzejowa, w powiecie włoszczowskim. Miejsce odludne, w polach, żadnych świateł wokoło. Niebo całkiem dobre, SQM-L pokazywał wartości od 21.30 do 21.40 mag/sek2. Niestety pogoda nie była idealna, po niebie snuł się cirrus, od czasu do czasu przewalały się konkretniejsze chmury. Był moment, że traciłem nadzieję, gdy 70% nieba zasnuło się chmurami. Ale szybki rzut oka na sat24.com/pl w komórce poprawił mi nastrój, ławica chmur przesuwała się szybko. I rzeczywiście, po kilkudziesięciu minutach kryzysu zrobiło się całkiem dobrze. Lekki wiaterek rozwiewał wilgoć i optyka nie parowała. 

   Po rozłożeniu sprzętu od razu zauważyłem, że M33 mi umknęła. Jak się nad ranem okazało - definitywnie. Nie płacząc nad rozlanym mlekiem przystąpiłem do łowów, idąc w zasadzie zgodnie z kolejnością proponowaną przez Marka. Tylko czasami ją zmieniałem, gdy przyszło mi ścigać się z wszędobylskimi chmurami, celując teleskop w wolne od nich obszary nieba. A zatem ruszamy!

 

Z grupy "wieczorny sprint"

M41 (21:08), M93 (21:13), M42 (21:15), M43 (21:15), M78 (21:18), M45 (21:19), M34 (21:20), M76 (21:25), M46 (21:35), M47 (21:35), M50 (21:38), M1 (21:40)

 

Z grupy "zimowe ostatki"

M36 (21:44), M37 (21:45, wyglądała urzekająco!), M38 (21:45), M35 (21:46), M48 (21:48), M44 (21:50), M67 (21:50).

 

   Zrobiłem sobie chwilę przerwy, w czasie której spojrzałem na Wenus przy przeholowanym nieco powiększeniu 234x (Pentax XW3.5). Seeing nie pozwolił na dobre wyostrzenie obrazu, ale i tak dostrzegłem wyraźną fazę planety. Wiatr się uspokoił i teleskop nie drgał. Po zmianie okularu na Pentaxa XW5 (164x) spojrzałem na pięknego Jowisza, rozdzieliłem też bez trudu Izara (epsilon Bootis, 2.6 mag + 4.8 mag; 2.9" separacji). 

 

Grupę "wiosenne porządki" przerabiałem na dość chaotycznie, bawiąc się w kotka i myszkę z chmurami.

M65 (22:08), M66 (22:08), M95 (22:13), M96 (22:13), M105 (22:13), M81 (22:15), M82 (22:15), M97 (22:17), M108 (22:17), M109 (22:18), M40 (22:22), M101 (22:25), M102 (NGC5866, 22:50), M51 (22:55), M63 (23:05), M94 (23:10). 

Nieco później zabrałem się za M106 (01:07, gdy już odsunęła się od zenitu), a po powrocie z okolic Coma-Virgo odhaczyłem jeszcze M3 (23:55), M53 (00:01, pobliska NGC 5053 wyłapana bez trudu) i M64 (00:03).

 

Grupę "Coma-Virgo" załatwiłem w kilkanaście minut, dzięki świetnej mapce "C" z "Pocket Sky Atlasu". 

M98 (23:30), M99 (23:30), M100 (23:33), M85 (23:33), M89 (23:35), M90 (23:35), M87 (23:35), M84 (23:35), M86 (23:35), M88 (23:38), M91 (23:38), M60 (23:40), M59 (23:40), M58 (23:40), M49 (23:42), M61 (23:46), M104 (23:49). Nie bawiłem się w identyfikację licznych NGCów, które przy okazji wpadały w pole widzenia. Wszyscy wiemy, że jest ich tam mnóstwo.

 

Grupa "pełzająca Hydra" to dwa obiekty. Dość łatwa gromada kulista M68 (00:15) i namierzona z wielkim trudem, świecąca niziutko galaktyka M83 (00:25). Jasne tło nieba nad horyzontem sprawiło w tym przypadku sporo kłopotu.

Przy okazji zaliczyłem kolejną porażkę próbując namierzyć ostatni brakujący obiekt z listy Herschel 400, galaktykę NGC 3621 w Hydrze właśnie. Mgiełka górowała, ale na rozjaśnionym niebie była niewidoczna. Chyba trzeba będzie pojechać którejś wiosny gdzieś pod południowe niebo, by zamknąć wreszcie listę H400...

 

Na zakończenie obserwacji w Chlewiskach wziąłem na ruszt gromady kuliste z grupy "zestaw kulek" i kilka obiektów z grupy "lato w pełni", a konkretnie:

M5 (00:26), M13 (00:27), M92 (00:27), M12 (00:40), M10 (00:41), M14 (00:42), M107 (00:45). M9 zaliczyłem już na drugiej miejscówce (02:37).

M57 (00:28), M56 (00:35), M103 (00:58), M52 (01:00) i M39 (01:10).

 

   W tym miejscu postanowiłem przerwać obserwacje. Spakowałem manele i o 01:25 wyjechałem na drugą miejscówkę w Mąchocicach k/Kielc. Powód był prosty - łuna od Jędrzejowa nad wschodnim horyzontem, która bardzo utrudniłaby mi polowanie na pojawiające się właśnie w tej części nieba letnie i późno-letnie Messiery.

 

Część II.

 

16.04.2015  02:25 - 04:25. Mąchocice k/Kielc. Zaletą tej miejscówki, poza bliskością (10 minut jazdy od osiedla, gdzie mieszkam) jest w miarę czysty wschodni horyzont. Kielce rozświetlają zachodnią część nieba. Warunki były oczywiście gorsze, aczkolwiek nadal przyzwoite. Prawie bez chmur, SQM pokazał (zanim zaczęło świtać) 20.63 mag/sek2. Rozstawiłem sprzęt, pokrzepiłem się herbatką z sokiem malinowym i zabrałem się za najtrudniejszą część maratonu.

 

   Na początek wyłapałem wspomnianą M9, a potem z grup "lato w pełni", "Scutum i podskucie" i "pełzający Skorpion" wyłuskiwałem, co się dało.

M27 (02:33), M71 (02:34), M29 (02:35), M11 (02:40), M26 (02:41). 

Dalej nie było łatwo... Powoli przeczesując niebo od odnalezionych już eMek w Tarczy zaliczyłem M16 (02:27), M17 (02:47), M18 (02:48), rozległą chmurę albo rzadkie mrowie gwiazd M24 (02:50), potem M21 (02:55), malutką w refraktorze M20 (02:55), M8 (02:55), M23 (02:57), M25 (02:58), M22 (03:00) i M28 (03:00).

 

   Spojrzałem na zegarek... chorobcia, już trzecia! Szybko przeskoczyłem do Skorpiona, tam łatwo znalazłem M4 (03:02) i niedaleko M80 (03:03), przesuwając się powoli w lewo od Antaresa odnalazłem M19 (03:05) i nieco poniżej całkiem wyraźną M62 (03:06). Od niej po długich poszukiwaniach udało mi się wyłapać nizuteńko kształt "motylka", czyli sporą gromadkę M6 (03:16). M7 była poza zasięgiem. 

Jeszcze szybko odnalazłem pominięte wcześniej M31 (03:17), M32 (03:17) i M110 (03:17), jasną M15 (03:19) i świecącą dużo niżej M2 (03:21) i mogłem w końcu zmierzyć się z absolutnie szalonym zestawem przekornie nazwanym "słynna praczka".

   

   Dobre określenie. Czas płynie, niebo się rozjaśnia, a tu jeszcze 8 eMek do wyłapania. Pomimo wytrzeszczania oczu, zerkania na wszystkie strony i potrząsania teleskopem udało się dorwać tylko - i aż - słabiuteńką M72 (03:42), M69 (ekstremalnie trudna, ale potwierdzona zerkaniem trzykrotnie, 04:02) i M54 (podobnie, 04:05). Przy M73, M75, M70, M55 i M30 musiałem się poddać. Nie udało się także dorwać wspomnianej na początku M33. 

Tak więc mój wynik to 100/110.    

Obserwacje zakończyłem kwadrans po czwartej, przy mocno rozjaśnionym już niebie.

 

   Cóż mogę powiedzieć o maratonie Messiera? To specyficzne obserwacje. Męczące, ale sprawiające naprawdę sporo frajdy. Można w krótkim czasie przekonać się o różnorodności obiektów na niebie, bo przecież spoglądało się na galaktyki, gromady gwiazd, mgławice, a nawet gwiazdę podwójną.

Z technicznego punktu widzenia warto dobrze znać niebo, sprawnie posługiwać się sprzętem no i nie guzdrać się, zwłaszcza na początku i na końcu maratonu. Mi było trochę łatwiej, bo widziałem już wszystkie eMki. Jeżeli ktoś nie czuje się pewnie, szczególnie w gęściej nimi upakowanych okolicach Coma-Virgo czy Strzelca, nie będzie łatwo.

Ze swej strony mogę dodać, że wolę jednak spokojniejsze obserwacje od takiej gonitwy. Lepiej nacieszyć oko kilkoma obiektami, przyglądając się im dłużej, wyłapując detale. Przy maratonie nie ma na to czasu. 

Tak, czy inaczej, zebrałem cenne doświadczenie i wiem już, jak przygotować się do kolejnej próby, tym razem kiedyś w marcu. Liczę, że poprawię wynik. Póki co spełniłem choćby częściowo jedno z obserwacyjnych zamierzeń i jeszcze raz dzięki Marku za inspirację!

 

Czystego nieba,

 

Paweł.

[jolo]

Gratulacje! O maratonie też czytałem dawno temu i wiele razy w książce "Niebo. Poradnik użytkownika" i lubiłem sobie wyobrażać jak to może wyglądać. Ale póki co nawet jeszcze wszystkich eMek nie dałem rady zaobserwować :)

[Charon_X]

Im bardziej na południe tym łatwiej więcej obiektów zaliczyć - na północy Polski to M83, niektóre kuliste w Strzelcu (chyba M69 i M70) to ekstrema, M6 i M7 w Skorpionie niemożliwe do zobaczenia. Z kolei w galaktykach w Pannie i Berenice można się pogubić - kilka lat temu znałem ten cały układ znałem, ale teraz już pozapominałem. Ogólnie mam zaliczone 108 eMek (poza M6 i M7), ale sporo nie widziałem od ładnych paru lat, szczególnie tych mniej efekciarskich (np. słabsze kuliste w Strzelcu, niskie eMki w Hydrze, M102, M40, chyba M26 (ta koło M11), część galaktyk w Pannie).

[Panasmaras]

Pawle, nie wiem, czy się ze mną zgodzisz, ale generalnie mam wrażenie, że Maraton Messiera nie jest aż takim ciężkim wyzwaniem, jeśli zna się niebo i swój sprzęt.

A może tak tylko piszę, bo miałem nadzwyczajne warunki podczas swojego podejścia. Dla przykładu - M83, która napsuła Ci sporo krwi, była w Fujinonie 10x50 wielka, jasna, łatwa i przyjemna.

 

Generalnie jedyne problemy, jakie napotkałem były w ostatniej części maratonu - z racji jaśniejącego nieba. Obawiałem się nieco gromady Coma-Virgo (nie jestem wielkim miłośnikiem galaktyk), ale podczas robienia opracowania dość dobrze przemedytowałem ten rejon, dzięki czemu zamknąłem tę część dosłownie w kilka minut.

W zasadzie cały maraton rozwiązałem przez kilka sprintów, między którymi miałem sporo czasu na inne wyzwania obserwacyjne. Ogromne znaczenie miały oczywiście genialne warunki, dzięki którym obiekty same wyskakiwały w czterostopniowym polu Fujinona 16x70.

 

Wnioski na przyszłość?

Na pewno nauczyć się kilku nietypowych najazdów na późnoletnie M-ki w okolicach Koziorożca. Mam plan, by naobserwować się tych obiektów ile się da, żeby za rok poszło z nimi znacznie łatwiej i żeby nie mieć najmniejszych wątpliwości odnośnie ich wyłapywania kolejną wczesną wiosną.

I na pewno warto zjechać jeszcze bardziej na południe - coś mam wrażenie, że dopiero szerokości geograficzne Morza Śródziemnego i okolic umożliwią wyłapanie M30.

 

A moje największe marzenie jako maratończyka? Zrobić komplet obiektów bez użycia mapy :)