Żegnaj, "Knurze" ;)

[lukost]

Noc z piątku na sobotę (10/11 kwietnia) spędziłem w towarzystwie Jurka (Kratera) i Piotra Guzika na Przełęczy Rydza ? Śmigłego (700 m. n.p.m.) w Beskidzie Wyspowym, między Łopieniem a Mogielicą. Prowadzi przez nią droga z Jurkowa przez Chyszówki do Słopnic.
Pogoda dopisała ? było bezchmurnie i ciepło, a do tego powiewał lekki wiaterek (co spowodowało, że optyka nie zaparowała). Pierwszy raz byłem na tej miejscówce w nocy i muszę przyznać, że jest całkiem fajna ? wyasfaltowana (brak błota), z odsłoniętym południowym horyzontem, a LP od okolicznych miejscowości nie było specjalnie dokuczliwe. Piotrek mierzył jasność tła nieba, ale niestety zapomniałem, jaki wynik uzyskał (niemniej na pewno dość przyzwoity). Po godzinie 23, gdy wygaszono latarnie w okolicznych wsiach, zrobiło się jeszcze ciemniej ? wówczas jakość nieba uznałem za porównywalną z tym, co mam na Przełęczy Knurowskiej. Zabawę psuły jednak przejeżdżające drogą samochody; w paru przypadkach młodociani mieszkańcy okolicznych wsi postanowili zrobić sobie postój na Przełęczy (piknik po północy; działania zmierzające do przedłużenia gatunku i takie tam), co każdorazowo psuło nam adaptację oczu do ciemności i zdecydowanie utrudniało wyłapywanie słabych mgiełek. Nic dziwnego, że kilkakrotnie formułowałem pod nosem obraźliwe epitety pod adresem nocnych, nieproszonych gości. Ale dość marudzenia, przejdźmy do konkretów.
Ta sesja była ostatnią, jaką dane mi było spędzić z szesnastocalowym Columbusem (zwanym pieszczotliwie "Knurem"); za kilka dni trafi on do nowego właściciela, a ja pewnie zaopatrzę się w coś mniejszego i bardziej mobilnego (myślę o powrocie do trzynastocalowego Taurusa).
Na miejsce dojechałem pierwszy (ok. 21.30) i zacząłem rozstawiać teleskop. Podczas tej czynności na miejscówkę podjechało wysłużone Audi, którego załoga (złożona z kilku podchmielonych młodzieńców) wyrażała żywe zainteresowanie tym, co robię. Najbardziej "rozweselony" dżentelmen koniecznie chciał się dowiedzieć, z czego są zrobione te "kije" (chodziło mu o kratownicę).
Przed przybyciem Piotra i Jurka byłem już prawie gotowy na spotkanie ze skarbami wiosennego nieba. W wyciągu "Knurka" najczęściej siedział mój nowy nabytek ? okular Maxvision o ogniskowej 24 mm i osiemdziesięciodwustopniowym polu widzenia (kawał naprawdę przyzwoitego szkła, odpowiednik serii Meade UWA 5000), luzowany ? na zmianę ? przez Delosa 10 mm i Pentaxa 7 mm.
Plan obserwacji miałem gotowy już od dłuższego czasu ? głównym punktem programu miały być dwa planetarne "Abelle" i galaktyczne "igiełki", opisane przez Piotra i Polarisa w kwietniowej "Astronomii". Na deser przygotowałem sobie kilka mniej znanych, wiosennych gromad kulistych oraz dwie rozległe galaktyczki, przebywające aktualnie w okolicach zenitu.
Zacząłem od mgławicy Abell 35 (PK 303+40.1) w konstelacji Hydry. W użyciu był okular 24 mm i niezbędny w takich przypadkach filtr OIII. Obiekt ma jasność 12.7mag, co przy dużym rozmiarze (ok. 12') przekłada się na ekstremalnie niską jasność powierzchniową. Starhopping jest banalnie prosty ? wystarczy przedłużyć w kierunku wschodnim linię łącząca dwie "dolne" gwiazdy konstelacji Kruka (? i ? Crv), podążając w kierunku gwiazdy ? Hya. Po drodze natkniemy się na widoczne zerkaniem, spore, bezkształtne i blade pojaśnienie tła, o nierównomiernej jasności. Na jego tle świecą dwie dość jasne gwiazdki. Powiedziałem "natkniemy się"? Żartowałem ? jeśli nie wiesz, czego i gdzie szukać, na pewno przeoczysz mgławicę.


źródło: http://www.capella-observatory.com/ImageHTMLs/PNs/Abell35.htm

Bardzo podobnie zaprezentował się kolejny Abell ? numer 36 (PK 318+41.1) w gwiazdozbiorze Panny (jasność 13mag, rozmiar 480"x300"), położony ok. 8 stopni na południowy wschód od Spiki (? Vir). W jego przypadku obserwator ma do czynienia ze słabym, lecz zerkaniem oczywistym pojaśnieniem wokół gwiazdki centralnej o jasności 11mag.



Źródło: http://apod.nasa.gov/apod/ap140530.html

O potwierdzenie identyfikacji obu mgławic poprosiłem Piotra; wynik ? pozytywny.
Czy warto? Niekoniecznie, obie planetarki nie rzucają na kolana, niemniej dla mnie były to cenne trofea, bowiem stanowiły udane zamknięcie niemal dwuletniej zabawy z obiektami skatalogowanymi przez G. Abella.
Gdyby znajdowały się nieco wyżej nad horyzontem to kto wie? - pewnie byłyby atrakcyjniejszymi celami.
Jednego nie mogę sobie darować ? w tym rejonie nieba znajduje się przecież wspaniała M83. Czemu do licha o niej zapomniałem? Ale mówi się trudno, pora na "igiełki".
Na pierwszy strzał poszła "trójca" złożona z jasnej NGC 4216 (z wyraźnym zgrubieniem w centrum) oraz położone tuż obok niej NGC 4206 (jaśniejsza) i 4222 (słabiej widoczna, nieco trudniejsza). Widok genialny! Nie będę jednak rozpisywał się szerzej na ich temat ? zainteresowanych tematem odsyłam do "Astronomii" i artykułu P. Guzika z cyklu "Ciekawe obiekty mgławicowe".
Kwietniowa "Astronomia" była dla mnie inspiracją do przyjrzenia się kolejnym celom: galaktykom NGC 4298/4302 (blisko położone, o zróżnicowanych kształtach ? "igła" i owal) oraz NGC 5673/IC1029. Ten ostatni duet zaproponował Marcin Siudziński (Polaris), opisując go szczegółowo w artykule "Galaktyczny dubel". Bez dwóch zdań ? zdecydowanie warto! Będąc w pobliżu można też zahaczyć o jasną NGC 5676 (która zresztą sama pakuje się okular, krzycząc niemal: tu jestem!).
Kolejnym przystankiem była gromada kulista NGC 4147, której notabene nigdy wcześniej nie widziałem. Nic dziwnego - to chyba najmniej znana z "kulek" zlokalizowanych w Warkoczu Bereniki. W wyciągu wylądował Delos 10 mm, z którym uzyskałem powiększenie 180x. Obiekt jest raczej mały (ok. 4') i niezbyt jasny (według różnych źródeł 10.2-11mag), ale duże lustro pozwoliło na wyodrębnienie jaśniejszego środka i delikatne rozbicie najbardziej zewnętrznych części gromadki.


źródło: http://de.wikipedia.org/wiki/NGC_4147

Jako przerywnik od łupania słabych "kłaczków" potraktowałem jasne emki: numer 3 (w Psach Gończych) i 53 w Warkoczu, a także położoną niedaleko tej ostatniej bladą plamę, czyli NGC 5053. Szesnaście cali lustra zrobiło jednak swoje, sprawiając, iż zaczęły w niej nieśmiało wyskakiwać pojedyncze gwiazdki.
Zupełnie odmienna ? bo mocno skondensowana ? okazała się inna zaobserwowana tej nocy ?kulka? ? mianowicie NGC 5634 w Pannie. Jest to chyba jedyna gromada kulista w tym gwiazdozbiorze, zagubiona w dodatku wśród mrowia jasnych galaktyk i pewnie dlatego pomijana zwykle przez obserwatorów. Obiekt ma jasność 9.4mag i jest raczej niewielkich rozmiarów (4,9?). Mimo sporego powiększenia nie udało się rozbić gromadki, choć na obrzeżach ewidentnie ?mrowiła?. Uroku dodaje jej bliskość kilku dość jasnych gwiazdek.
Następnym celem była NGC 4236 w Smoku ? widziana nieco "z boku" galaktyka spiralna z poprzeczką, należąca do grupy M81. Obiekt ten jest uwzględniony na liście Caldwella pod pozycją 3. Galaktyka jest ogromna (NSOG podaje rozmiar 21' x 7,5'), choć o niskiej jasności powierzchniowej ? wygląda jak gruba krecha przecinająca czerń nieba. Uroku dodaje jej fakt położenia w rejonie bogatym w dość jasne gwiazdki. Nie dopatrzyłem się niestety nieregularności (cętkowania) w jej centralnym rejonie, choć według rzeczonego NSOG-a w teleskopach od 12/14 cali jest to możliwe.


źródło: http://www.ngcicproject.org

Pod koniec sesji zrobiłem kolejne podejście do IC 2574 - galaktyki spiralnej z poprzeczką (SBm), znajdującej się w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy, w odległości około 13 milionów lat świetlnych od Ziemi. Obiekt należy do grupy galaktyk M81. Co zobaczyłem? Ano, po raz kolejny tylko rozmytą, rozległą "maziaję" o trudnym do zdefiniowania kształcie i równie trudno definiowalnych granicach. Pokazałem ją Jurkowi ? był zdecydowanie zdegustowany widokiem. ;)
Sporo czasu poświęciłem też na Septet Copelanda, ale ta grupa galaktyk zostanie opisana wkrótce w odrębnym wątku.
Co tam jeszcze? O właśnie, przez trzynastocalowy teleskop Piotra zerknęliśmy na grupkę czterech niepozornych galaktyk, oznaczoną jako Hickson 61 (a bardziej znanych pod nazwą The Box), położonych w konstelacji Warkocza Bereniki. Gromada ta składa się z trzech wzajemnie oddziałujących galaktyk (NGC 4169, 4174, 4175) i jednego obiektu (NGC4173) nie powiązanego z nią fizycznie. NGC 4173, mimo największych rozmiarów, ma najmniejszą jasność powierzchniową i jest najtrudniejsza do dostrzeżenia. Niemniej, swego czasu, podczas bezksiężycowej nocy z dobrą przejrzystością bez większego trudu wyłuskałem ją w newtonie 10". W mniejszych aperturach (ośmiocalowce) Pudełko może okazać się trójkątem.
Spojrzeliśmy też na grupę oznaczoną jako Hickson 68 w Psach Gończych. W polu widzenia zmieściło się ? o ile dobrze pamiętam ? 5 galaktyk (NGC 5350, blisko położone i zlewające się w okularze w jedną całość NGC 5353/5354, NGC 5355, NGC 5358).
Obiektów padło oczywiście o wiele więcej (ech, te Sowie oczy czy Markarian... ). Były nawet komety - i to nie tylko Lovejoy ;) - ale o tym pewnie napisze Piotr.
Około 1.30 niebo wyraźnie się rozjaśniło, a po chwili zza pobliskiej góry wyłonił się pomarańczowy Księżyc w III kwadrze. Dla mnie był to sygnał do odwrotu, choć Piotr i Jurek postanowili jeszcze chwilę zostać, by obserwować sowy. Przed spakowaniem całego majdanu popatrzyłem na zachodzącego Jowisza i wschodzącego Saturna. Oba gazowe giganty świeciły jednak dość nisko; seeing był marny, a obraz okropnie falował.
Do domu wróciłem o 3 nad ranem, a w drodze towarzyszył mi wiszący tuż nad południowym horyzontem Łysol, przemierzający akurat niziny ekliptyki gdzieś pomiędzy Skorpionem i Strzelcem.
Reasumując - dawno nie miałem tak udanych obserwacji w doborowym towarzystwie. :D
 
PS W trakcie i po sesji dawała o sobie znać tzw. dzika przyroda ;) ; pohukiwały sowy, całkiem niedaleko było słychać dziwne szczekanie, które Jurek (osoba obeznana z tematem - myśliwy) zidentyfikował jako odgłosy wydawane przez... sarny, a tuż po odjeździe z miejscówki przed auto wyskoczył mi spory zając. Na szczęście go nie przejechałem (szybki był, skubany).

[Jacek E.]

Łukasz jak zwykle jednym tchem :)

Też szedłem spać po trzeciej ale bez takich doznań wizualnych.

[wwaldek 1947]

Od dłuższego już czasu czytam "z zapartym tchem" relacje Lukost,-a, Panasmaras-a, Polaris-a i innych obserwatorów nocnego nieba. Na początku niewiele z tego rozumiałem, nie widziałem sensu w obserwach, a piszących traktowałem "z przymrużeniem oka", - wszak napisać można wszystko, można nawet wykonać szkic "z pamięci".

Dzisiaj po długim okresie niedowierzania chylę Koledzy swój siwy łeb przed Wami, Waszymi teleskopami, lornetami, Waszą wiedzą i oddaniu sprawie poznawania nieba.

Dzisiaj gorąco i publicznie przepraszam za moje niedowierzanie. Dzisiaj wyrażam ogromny szacunek dla astronomii nie komercyjnej,dla Waszego poświęcenia, dla Waszej twórczości reportersko - literackiej i dydaktyczno - naukowej.

Minęło kilka lat zanim pojąłem że dla Was nie liczy się miejsce na podium w konkursie, nie liczą się foty kolorowych mgławic czy misternych budowli odległych galaktyk.

Wystarczy Wam niewyraźna rozjaśniona mgiełka widoczna zerkaniem, wystarczą słowa uznania kolegów z forum które są jak dolewka paliwa do niezupełnie pełnego baku Waszych biologicznych pojazdów, kolejny "zastrzyk" paliwa przed kolejnymi wypadami.Gratuluję i dziękuję w imieniu swoim, i jak mniemam innych odbiorców Waszej pracy twórczej.

[Karol_C]

Relacja jak zwykle genialna. Tylko pogratulować i pozazdrościć towrzystwa.

Skąd Ty Luksot i inni bierzecie pomysły na obiekty to ja nie wiem :D Tyle ciekawych i fajnych obiektów. Jeszcze w dodatku to niebo - u mnie od 2 lat mleko :( Na wyjazdach też mleko ale nie tak bardzo widoczne gdyż samo miejsce bardzo ciemne. Czy to klątwa czy może tęsknota za nockami jak wydziałem w sierpniu 2 lata temu (przerzystość 5+ (od 1 do 5+) ? Nie wiem ale wiem że mimo to widać i tak dużo... chyba. 

 

Przy okazji - jak słabe galaktyki można obaczyć w 8" ? Chodzi mi o warunki od ideału do przecietnych naszych krajowych (czyli co najmniej jedna łuna ale duża, jakaś latarnia za domem i zasięg gołym okiem jakies 5 mag.). Pytam, bo nie wiem co sądzić o tym co widziałem.

[polaris]

 

Przy okazji - jak słabe galaktyki można obaczyć w 8" ? Chodzi mi o warunki od ideału do przecietnych naszych krajowych (czyli co najmniej jedna łuna ale duża, jakaś latarnia za domem i zasięg gołym okiem jakies 5 mag.). Pytam, bo nie wiem co sądzić o tym co widziałem.

Obawiam się, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Zbyt wiele czynników na to wpływa.

[Damian P.]

Bardzo fajnie się czytało  :)

Też obserwowałem tej samej nocy teleskopem i nawet jeden z Twoich celów które wymieniłeś był również i moim. Chodzi o NGC 4236 w Smoku, która trochę mnie zaskoczyła swoją niską jasnością. No ale już kawałek galaktyki z niej to fakt.

[lukost]

 

Skąd Ty Luksot i inni bierzecie pomysły na obiekty to ja nie wiem :D (...) 

No przeca napisałem, że z kwietniowej "Astronomii" ;) 

[Karol_C]

Obawiam się, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Zbyt wiele czynników na to wpływa.

Miałem na mysli jak słabą galaktyke w Polsce można zobaczyc pod dobrym niebem. Ja widziałem 12 mag ale warunki fatalne.

[polaris]

Lukost, ale co z dublem? Jak wrażenia? Co widziałeś? "Zdecydowanie warto" to za mało! ;)

 

@karl

Są galaktyki 12 mag i galaktyki 12 mag :) Jedne są zwarte, jasne, inne rozległe, ledwie wyskakujące z tła. Jasność całkowita mówi nam niewiele. Operuj jasnością powierzchniową. Jak przejrzysz moje starsze relacje obserwacyjne na Astronoce.pl to doczytasz co można złapać w 8".

[lukost]

Lukost, ale co z dublem? Jak wrażenia? Co widziałeś? "Zdecydowanie warto" to za mało! ;)

 

 

W "szesnastce" obie galaktyczki nie sprawiły nam najmniejszych problemów - nawet Jurek, który ma nieco mniejsze doświadczenie obserwacyjne ode mnie czy Piotrka, dostrzegł "engieca" i to bez kombinowania z metodą zerkania. Cóż więcej pisać - niech ludziska idą po gazetę, wyjątkowo udany numer Wam wyszedł. ;)